Een van de zeven lanen van Schloss Bothmer (Mecklenburg-Vorpommern, Duitsland)
Wie heeft informatie over dit mooie en interessante paleis Schloss Bothmer in Mecklenburg-Vorpommern in Duitsland? In het bijzonder over de verschillende typen linden-lanen?
Schloss Bothmer werd gebouwd tussen 1726-32 door de architect J. F. Künnecke. Opdrachtgever was Hans Caspar von Bothmer (1656-1732), die als diplomaat in dienst van de keurvorsten van Hannover stond. Zo was hij tussen 1700 en 1710 werkzaam aan het hof in Den Haag en daarna in London, waar hij 1732 stierf. Hoewel het paleis ver van Nederland staat werd het naar historische Nederlandse en Engelse voorbeelden uit de 17e en 18e eeuw aangelegd. Dat is een bijzonderheid in deze streek.
Sinds een paar jaren ben ik nu bezig met een project betreffende het historische park in de buurt van de Oostzeekust. De oorspronkelijke beplanting van het park bestaat overwegend uit linden-lanen, ca. 500 bomen. Proefexemplaren van de bomen konden in het Nationaal Lindearboretum te Winterswijk gedetermineerd werden as Tilia x europaea xe2x80x99Koningslindexe2x80x99. Waarschijnlijk werden de linden voor paleis Bothmer toentertijd door Nederlandse kwekers geleverd, zoals dit b.v.ook voor kastelen en landhuizen in Engeland gewoon was.
Winterbeeld van dezelfde linden-laan.
Omdat nu een concept zal worden ontwikkeld tot behoud van het paleis en de park, heb ik vragen over de geschiedenis van linden in Nederland in de 17e en 18e eeuw en over hun vormgevend gebruik. In het verleden werden deze linden in Bothmer op verschillende manier gesnoeid. Wie heeft hier kennis over? Het is zeker dat de opvallenden vergroeiingen aan de stam in ongeveer 2,0 tot 2,5 m hoogte niet een gevolg van veredeling op een hoog veredelingsplaats zijn. De bomen staan in de rij op een afstand van ongeveer 7 m, en de ruimte tussen de rijen is ook ongeveer 7 m. De bomen parallel met de omlopende gracht zijn tot ongeveer 29 m hoog. Ze vormen nu een afgesloten binnenruimte, maar dat kan vroeger ook anders zijn geweest. Voor vragen over het onderhoud in de toekomst zijn ook historische snoei-technieken interessant.
Zijn er nog dergelijke voorbeelden in Nederland die kunnen bezichtigd worden?
Ik zou me over ieder reactie verheugen.
Geert Grigoleit, landschapsarchitect, Ahaus/D.
Detail met de vergroeingen op de stam op ongeveer 2,0 tot 2,5 m hoogte
Natuurlijk is het lastig te zien op de foto. Wat mij het eerst opviel is de meerstammigheid van alle lindebomen. De bomen zijn in het (verre) verleden geknot. De vergroeiingen bevinden zich alle op min of meer dezelfde hoogte.
Mijns inziens is er het volgende gebeurd.
De Linde zijn zwaar teruggezet in het verleden. Wanneer een boom meer dan 20% wordt ingenomen volgt er een reactie om de wortel/kroon verhouding te herstellen. Een Linde reageert hier sterk op. De boom is , als een knotwilg teruggekomen waarna men de kroon met rust heeft gelaten, al dan niet bewust, hieruit vormt weer een nieuwe kroon met dominante takken. Deze is nu wel meerstammig geworden door de snoeiingreep. Op de oude snoeiwond blijven de adventiefknoppen uitlopen en vormen zo door de jaren de verdikking.
Normaal zien we dit verschijnsel vaak onder aan de Linde, waar dan vaak tafels of andere vormen van worden geknipt. Wanneer dit er in de winter afgeschoren is zien de “vergroeiingen” er vrijwel identiek uit.
Ja, de lindebomen werden in het verleden zeker gesnoeid. Maar hoe? Interessant zijn nog volgende vragen:
– Zouden de bomen direct na het planten gesnoeid kunnen zijn? In enkele historische bronnen uit Engeland uit de 16e en 17e eeuw is te lezen, dat de vers geplante bomen vaak zijn afgezet op een hoogte tussen 2 en 3 meter, omdat ze dan beter konden aanwassen. Ook kreeg je daardoor een gelijke hoogte van alle kronen. Gekweekte planten zijn in het verleden beslist niet zo uniform geweest zoals het vandaag gewoon is.
– Wilden de vormgevers toen liever een afscherming tussen het park een de omgevende landschap door hoge boomkronen of wilden ze de kronen opzettelijk klein houden, waardoor men vanuit het paleis er over heen kijken kan?
In de eerstgenoemde geval konden ze de kronen door lichtconcurrentie in de hoogte laten schieten en door opkronen een doorblik op het water bereiken. Het terugzetten kan wel een paar decennia geduurd hebben.
In de tweede geval moesten ze de kronen misschien om de 3 tot 5 jaar knotten, opdat ze niet te hoog werden. In ieder geval is het erg veel werk geweest de bomen te snoeien en takken en hout weg te voeren.
– Zijn er dergelijke voorbeelden in Nederland waar soortgelijke bomen bezichtigd kunnen worden?
Beste Geert, Nadat jij waarschijnlijk al een aantal jaar bezig bent met het park en beslist in bezit zal zijn van een historisch onderzoek is het eigenlijk een beetje raden in het duister.
Wat mij aanneemlijk lijkt is dat de bomen in de 17e eeuw en begin 18e eeuw ( misschien wel tot eind 18e eeuw) zijn gesnoeit in een strakke vorm. De wens om de natuur de baas te zijn, dus scheren en knippen aan de bomen. In een later stadium zal er waarschijnlijk een omslag in het denkproces zijn geweest en mochten de bomen wel uitgroeien tot hun natuurlijke vorm. De gehanteerde snoeitechniek lijkt mij meer streek gebonden te zijn dan Nederlands. In Nederland werden de parken wel door de Duitse architecten ontworpen en aangelegd maar vervolgens moet er over zeer lange tijd gevormd worden naar het einddoel, werk van de tuinbaas. Kwam deze tuinbaas ook uit Nederland dan is het verhaal anders. Ik denk dat je meer naar lokaal gebruik moet kijken en de oude prenten. De Linde laat zich prima scheren, ook dan zal aan de top een dominante groei plaatsvinden wat de verdikkingen verklaart. Ik denk dat het knotten alleen in die tijd veel te “lomp”was. Scheren en beeldhouwen, strakke hagen ( oude prenten )scheren met het mes, op een stellage. Deze prenten moeten er toch zijn? Wat was de invulling achter de Linde’s van oorsprong? In ieder gaval is het eerst zaak de tuinstijl te benoemen en naar de kenmerken van deze kijken.
Zulke oude Linde’s als deze in Nederland? Misschien alleen op Huis te Manpad, maar die hebben we een tijdje geleden zelf naar 20e eeuwse snoeiinzichten “geholpen”, helaas. Verder zullen er best mensen zijn die nog een groepje weten te staan maar direct kan ik je er niet aan helpen.
Beste Richard,
Bedankt voor jouw uitvoerige antwoorden. Er is ook een historisch onderzoek, maar heelaas zijn veel belangrijke bronnen of afbeeldingen (in zoverre ze existeerden) door de 2. WO vernietigt of verdwenen. Ik zal nog in deze streek rondkijken naar de behandelingstechnieken van andere linden. Ook zijn er vergelijkingsmogelijkheiden van andere parken in Duitsland, Nederland en Engeland, om de tuinstijl te beschrijven.
Heb jij iets ervan gehoord of erover gelezen dat bomen toen direct naar de planting werden hard gesnoeit?
Ik heb gelezen over twee kwekerijen in de buurt van Haarlem die toen gespecialiseerd waren in het kweken van linden. De namen zijn: Johannes Krebs en Johannes Rosenkrantz. Heb jij hier nog een idee?
Met een hartelijke groet,
Geert Grigoleit
Beste Geert,
Kwekers in Haarlem en de behandelingsmethode in de 17e eeuw, sorry hier haak ik af.
Zeker is dat de bomen op één hoogte gesnoeit zijn, mijns inziens duidelijk in een classistische aanleg. Als de lanenstructuur nog zo staat moet de stijl toch makkelijk te pakken zijn. Ik zie hiervandaan niet zo het nut te weten wanneer de Linde’s zijn getopt. De boom laat zich hier makkelijk lezen door de geschiedenis. Mijn motto; het terrein liegt nooit. Je kan nog zoveel prenten en schilderijen vinden, ze zijn alle mooier gemaakt dan de werkelijkheid en laten, als het al waarheidsgetrouw is, alleen zien wat men wilde bereiken. Deze bomen laten je zien wat er echt gebeurd is en daar kan geen prentje tegenop. Wij beschikken hier eigenlijk niet over zulke gave en oude Lindelanen, de taluds en de omgeving ademen de sfeer.
Terug naar de oorspronkelijke vraag, wat ermee te doen in de toekomst.
Krijg je het budget en de mankracht om een classistische tuin met al zijn pracht en praal te reconstrueren dan is het te overwegen de lindes weer als blok te gaan snoeien. Twee maal per jaar 500 Lindebomen scheren langs het talud. De praktijk leert dat dat niet geweldig vaak voorkomt. Ik zou zeggen, maar dat is te kort door de bocht, de bomen staan er vitaal bij en zijn oud. Oude bomen moet je respecteren om wat ze zijn, mooi inzichtelijk als laan, als soldaten op wacht in het gelid van 7×7. De maat moet toch anders zijn want volgens mij waren we toen nog niet toe aan het maatvoeren in meters! Wees er trots op en behoud ze zo lang het kan.
Ik ben bang dat ik je met de mij voorhande informatie niet verder kan helpen.
Groet Richard
Beste Geert,
Zoals bovenstaande berichtenwisseling al aangeeft zijn de lindes in het verleden geknot, dan wel zeer sterk teruggesnoeid. Daardoor is een versterkt uitlopen van takken op de knotplaats ontstaan, inclusief een woekering van bastweefsel dat rond de uitlopende adventiefknoppen zit. Dit geeft het kenmerkende beeld dat je bij knotbomen zoveel ziet. Waarschijnlijk zijn de bomen meerdere malen geknot. Vermoedelijk is op een gegeven moment gestopt met het knotten en is de knot “gestikt”. Dwz dat de meeste loten/ takken werden verwijderd maar dat enkele takken ruimte kregen om verder uit te groeien. Dat zijn de huidige gesteltakken van de kroon. Om te wetne wat wanneer is uitgevoerd dien je de leeftijd te bepalen van de onderstam en de leeftijd van de gesteltakken. Dit zou wellicht kunnen met onderzoeksapparatuur uit de boomverzorging, op basis van rontgen of geluidsgolven. De laatste methode laat wat minder makkelijk de afzonderlijke jaarringen zien en is derhalve minder geschikt. Een vergelijkbare lindelaan vindt je op Huis Bergh in s Heerenberg. Ik meen mij te herinneren dat daar een zelfde (maar weliswaar minder duidelijk) beeld is bij de lindes. Wellicht is daar meer historische kennis aanwezig. De plantafstand zal niet in meters zijn maar in voor de regio gebruikelijke historische maatvoering. Denk bijvoorbeeld aan de Pruisische Rijnlandse roede, ca 3,76 meter. Het kan dat de bomen op 2 X de rijnlandse roede staan = ca 7,5 meter.
succes met verder onderzoek!
Groet, Arjan Rosseel
Naar aanleiding van de reactie van Arjan Rosseel besloot ik vorige week een kijkje te nemen in de tuinen van Huis Bergh. De, waarschijnlijk, door hem bedoelde lindes zien er op dit moment zo uit:
Over de geschiedenis van deze bomen kan ik helaas, nog, niks vertellen!
AvdD
Ja, zo ziet de laan er inderdaad uit. Een oude, deels vervallen lindenlaan met tekenen van eerdere knotbeurten (de bomen zijn zeer waarschijnlijk diverse keren fors teruggesnoeid). Het is al weer jaren geleden dat ik er was, leuk om een recent plaatje te zien.
Groet, Arjan Rosseel