Huis “Laag Wolfheze ” in aanbouw. Links de landschapsarchitect Samuel Voorhoeve die het tuinontwerp uitvoerde. Geheel rechts de architect van het huis Samuel de Clercq. Verder leden van het gezin Van Eeghen, de aannemer en werknemers van de laatste.

Op 6 november opent bij Speciale Collecties van Wageningen University & Research de tentoonstelling Landschapsontwerp met oog voor natuur. In deze tentoonstelling is het werk van landschapsarchitect Voorhoeve te zien en worden verbanden gezocht tussen zijn werk en een hedendaags project, Bos van de Toekomst. U wordt van harte uitgenodigd om deze opening bij te wonen.

Samuel Voorhoeve (1880-1948), was een fel voorvechter van het behoud van het ‘natuurlijke landschapsschoon’. Hij nam de bestaande natuur als uitgangspunt en maakte onder andere gebruik van hoogtekaarten als basis voor zijn ontwerpen. Hierdoor kreeg de uiteindelijke aanleg een natuurlijke indruk en werden de eigenschappen van het terrein ten volle benut.

Hoe verhoudt de werkwijze van Voorhoeve zich tot de hedendaagse ontwerpmethodiek?

In de tentoonstelling wordt een vergelijking gemaakt met het project Bos van de Toekomst. Dit project zoekt antwoord op de vraag: Hoe ziet het klimaatrobuuste bos van de zuidwestflank van de Veluwe er in 2120 uit, en wat betekent dat voor de keuzes van vandaag? Getoond wordt hoe door middel van workshops met input van verschillende organisaties en lokale experts een visie op dit vraagstuk wordt ontwikkeld.

Wanneer: Donderdag 6 november 2025 om 14.45 uur.
Waar: Campus Wageningen, Forum gebouw, begane grond, ruimte 0031 / 0034
Droevendaalsesteeg 2, Wageningen

Programma
Vanaf 14.45: Inloop met koffie en thee
15.00: Introductie door Anneke Groen, Conservator Speciale Collecties van WUR Library
15.10: Presentatie van Ruud Schaafsma, auteur van het boek Hoogtelijnen : Werken van landschapsarchitect Samuel Voorhoeve (1880-1948).
15.35: Presentatie van Flore Bijker – landschapsarchitect Wageningen Environmental Research, Project Bos van de toekomst
16.00: Rondleidingen door de tentoonstelling, boeksigneersessie en koffie en thee
17.30: Einde
Wilt u erbij zijn? Schrijf u dan uiterlijk 1 november in via dit inschrijfformulier.

Landgoed Laag-Wolfheze (Doorwerth, 1920), S. Voorhoeve

Op vrijdag 3 oktober 2025 nam een 40-tal donateurs van Cascade deel aan de najaarsexcursie naar Kasteel Keukenhof. Zie hier.

Zie album met foto’s geschoten door Theo Kralt, klik hier.

Een na de excursie via de mail binnengekomen reactie: ‘Wat ik goed vond van gisteren – naast het feit dat we geen regen kregen die wel voorspeld was en dat de ontvangst in de Hofboerderij zowel aan het begin als aan het einde heel goed was – is dat Theo Kralt en daarna Leo Schoolkate echt inhoudelijke bijdragen ten gehore brachten, daarna de tuinwandeling in twee groepen onder leiding van Leo Schoolkate en Willem Zieleman plaatsvond – het noordelijke park bleef hierbij buiten beschouwing omdat het in een middagprogramma te ver was – en de rondleiding in het kasteel door Charlotte Ebers echt heel leuk was en goed aansloot bij de eerdere twee delen van het programma. Marc van Ravels sprak een leuk dankwoord uit.‘

(OVERGENOMEN)
De afgelopen acht jaar is het park op de wallen in oude luister hersteld, en is het weer zoals Bommelaar François de Virieu het in 1834 bedacht heeft. De restauratie kostte 2,5 miljoen euro, maar nu ligt het park op de middeleeuwse vestingwerken er weer prachtig bij. Afgelopen vrijdag was de feestelijke heropening, met ook de presentatie van het boek Een Mensenpark. Zaltbommelse stadswallen, een uniek Rijksmonument.

Gerrit Groeneveld schreef op verzoek van de gemeente de afgelopen acht jaar een kleine 90 nieuwsbrieven over de restauratie van het park, en hield zo stadsgenoten en andere geïnteresseerden op de hoogte van de werkzaamheden. Hij vertelde dat hij zo’n 1500 bezoeken aan het park heeft gebracht, en steeds ontmoette hij bijzondere en inspirerende mensen. Hun verhalen bewijzen dat het park op de Stadswallen mensen met elkaar verbindt, vroeger en nu nog steeds. De mooiste verhalen zijn beland in het bijna 300 pagina’s tellende boek.

Hoe zwaar de tuinhistorische component in het boek naar voren komt weet ik niet. Wel is het zo dat historicus Roland Gieles met Carien van Boxtel onderzoek deed naar François de Virieu, er een expositie over samenstelde en wist te achterhalen hoe het park er vlak na de aanleg uit moet hebben gezien. Een artikel in Groen (2014) vertelt meer: François Willem de Virieu. Een Bommels weldoener en multitalent PDF.

Gerrit Groeneveld, Een Mensenpark. Zaltbommelse stadswallen, een uniek Rijksmonument, 2025, ca. 300 p. € 20,-  Te verkrijgen bij Tourist Info Bommelerwaard (site / mail).

Tuinbank op Oud Over (Loenen aan de Vecht, 1895-1900).

Zo’n mooie tuinbank in de categorie ‘een sieraad voor uw tuin, een ramp voor uw rug’ of misschien met een bordje ‘gelieve niet op te zitten’. En hoe vervolg ik mijn weg via het pad in de achtergrond?

Genootschap Oud-Westland zond mij hun Historisch Jaarboek 2025, met daarin het artikel De Oranjerie, toegespitst op Westlandse buitenplaatsen, door Anneke Duyvesteijn. Het stuk kent een algemeen deel, dan ‘buitenplaatsen en oranjerieën in het Westland’ en de uitleiding ‘van oranjerie tot kas’. De naar voren gebrachte oranjerieën zijn die van:
– Paleis Honselaarsdijk, ten tijde van Frederik Hendrik
– Paleis Honselaarsdijk, ten tijde van Willem III
– Zuidwind
– Patijnenburg
– Hodenpijl
– Vreeburg
– Geerbron
Het jaarboek valt in de online winkel van Genootschap Oud-Westland te bestelling en kost €14,95.

Vogelvlucht van Westeinde, Prinsengracht tot aan de Singelgracht (1754), P.A. de St. Hilaire Mallet (Bron: Haags Gemeentearchief, klik hier voor inzoomen).

Digitaal bladerend kwam ik op een vogelvlucht van een deel van Den Haag: Westeinde, Prinsengracht tot aan de Singelgracht. Het vijfde blad uit een reeks van vermoedelijk zes. Prachtig opgetekend en uitgewerkt. Hierboven een uitsnede, maar ga via deze link inzoomen en rondzwerven. Prachtig die moestuinen, siertuinen, een enterij, bedrijfsactiviteiten enz. Hoe jammer dat er maar één blad bewaard is gebleven. Of dat het misschien maar bij één blad is gebleven…

Enne welk huis met siertuin staat er naast de Brouwersmolen?
Dat gezegd hebbende… Die molen, met huis, koepel e.d. deed me denken aan een ander bericht, zie hier. Ja maar, ja maar die eerste afbeelding in dat bericht, die buitenplaats met stellingmolen waarvan de locatie onbekend is…
Dat is de Brouwersmolen te Den Haag!
Jan Holwerda

Buitenplaats met stellingmolen (ca. 1760-1775) = naar mijn mening Brouwersmolen te Den Haag. (Bron: Geheugen van Nederland, klik hier voor inzoomen)

De Brouwersmolen op de vogelvlucht van Westeinde, Prinsengracht tot aan de Singelgracht (1754), P.A. de St. Hilaire Mallet (Bron: Haags Gemeentearchief).

Kasteel Keukenhof (Lisse) (Bron: kasteelkeukenhof.nl)

Wij nodigen u als donateur van harte uit om deel te nemen aan de Cascade-excursie naar landgoed en kasteel Keukenhof te Lisse op vrijdag 3 oktober 2025.

Na een lange voorgeschiedenis, die is geschetst in de uitnodiging, is het gehele landgoed Keukenhof inclusief de expo-organisatie thans in eigendom van Stichting Graaf Carel van Lynden. De Stichting is enig aandeelhouder van Keukenhof B.V., die verantwoordelijk is voor het beheer en de exploitatie van het landgoed en de bloemententoonstelling. Deze stichting heeft zich de taak gegeven om het kasteel en alle andere 18 rijksmonumenten op het landgoed terug te brengen in de goede staat, waarin zij ongeveer begin 1900 verkeerden. Anno 2025 is de stichting hiermee ver gevorderd. Zo zijn in de afgelopen jaren ook het rijksmonumentale park en de tuinen gerestaureerd. De deelnemers krijgen na presentaties een rondleiding door het kasteel Keukenhof en door de tuinen. Afsluitend volgt nog een borrel.

Voor meer, zie de uitnodiging die u gemaild is (op maandag 1 september, nog niet ontvangen? dan even een mail naar administratie@cascade1987.nl).

Klik hier voor het aanmeldformulier met enige details en voor het aanmelden zelf.

Wij hopen op een prachtige middag met veel Cascade-vrienden!
namens het Cascade-bestuur

Theo Kralt, penningmeester
Willem Zieleman, programmacommissaris
Marc van Ravels, voorzitter

Het boek Kastelen en adellijke huizen in Westland en Midden Delfland – Wonen en werken op stand, zal op 15 november 2025 verschijnen. Het boek wordt uitgegeven door het Genootschap Oud Westland en de Historische Vereniging Oud-Schipluiden en staat onder redactie van Jacques Moerman. Het boek, rijk geïllustreerd en wetenschappelijk onderbouwd, is vergelijkbaar met het bekroonde boek Buitenplaatsen in het Westland (2018).

Nog nooit is er in een publicatie zoveel aandacht besteed aan de kastelen en adellijke huizen in het Westland en Midden-Delfland, het betreft het grondgebied in de driehoek Den Haag, Vlaardingen en Hoek van Holland. Oud en nieuw onderzoek hebben geleid tot een groot aantal aansprekende beschrijvingen.

Vier inleidende hoofdstukken geven een blik op het ontstaan van het landschap en de relatie met de woonplaatsen van de adel. Er wordt een beeld gegeven van de ontwikkeling en de variëteit van hun huizen, het grondbezit – al of niet in leen – van deze elitegroep en van hun bestuurstaken. Vervolgens worden de Hoekse en Kabeljauwse twisten beschreven en het effect van deze burgeroorlog op de adellijke woningen in het omschreven gebied.

De keuze van de kastelen en adellijke huizen is bepaald door de beschikbaarheid van bronnen, zowel uit archieven als uit de bodem. Vooral de periode van circa 1100 tot 1600 staat centraal. Een beperkt aantal kastelen is opgegraven. Van andere zijn archeologische verkenningen bekend. In het boek passeren veel adellijke bewoners, mannen én vrouwen. Naarmate de eeuwen voortschrijden, is er meer bekend over de vertegenwoordigers van deze maatschappelijke groep. Hoe ze woonden, wat ze aten en wat ze soms ook dachten. Politieke keuzes hoorden ook bij die tijd.

De auteurs van het boek zijn stuk voor stuk specialisten op het gebied van de streek- historie in het algemeen en van de kastelenkunde en de huizen met status in het bijzonder. Zij leveren met deze rijk geïllustreerde publicatie een schitterend naslagwerk voor niet alleen liefhebbers uit de streek, maar ook uit het hele land. De nieuwe inzichten op ‘het wonen en werken op stand in het Westland en Midden-Delfland’ geven een boeiend beeld van vijfhonderd jaar adellijke geschiedenis.

De intekenprijs van het boek is € 25,-. Vanaf 15 november 2025 zal de prijs € 30,-bedragen. Hier bestellen.

Bewerkte gravure van ‘T Gezigt van t`Vermaakelyke Lust-Huis het Loo…’ (1759/1760), J.T. Walter. Het geillumineerde Het Loo, door een veelheid aan gaatjes met er achter verschillend gekleurd materiaal en licht aan de achterzijde van de gravure.

Illuminatie of te wel sierlijke verlichting. Of mogelijk ook vuurwerk? Of juist gewoon verlichting? Zeg het maar…

De afbeeldingen in dit bericht zijn van een bewerkte gravure van ‘T Gezigt van t`Vermaakelyke Lust-Huis het Loo…‘ uit 1759/1760. In de Amsterdamse courant van 17 juli 1760 biedt ‘F.W. Greebe konstverkoper op den Dam … twee gezigten van het vermakelyke lusthuis ’t Loo’ aan, ‘in koper gebragt door J.F. Walter‘ (moet zijn J.T. Walter). Het ene gezicht is op de voor-, de andere op de achtergevel gericht. Er bestaat ook nog een derde gravure, met een gezicht op de colonnade en een deel van de boventuin.

De afgebeelde gravure is opengewerkt en aan de achterzijde voorzien van kleuren zodat het licht van de 18de-eeuwse kijkkast een prachtig meerkleurig beeld van het paleis geeft. Dergelijke bewerkte gravures werden op jaarmarkten gebruikt.

In 1769 was er zeker ook reden voor feestverlichting. Wilhelmina van Pruisen (1751-1820), in 1767 als 16-jarige getrouwd met de 19-jarige Willem V (1748-1806), werd toen 18. Uit de Oprechte Haerlemsche courant van 10 augustus 1769 een bericht d.d. 8 augustus: ‘Zo men verstaat is gisteren op ’t Loo, ter occasie van den 18den verjaardag van haare Koninglyke Hoogheid, ’t Hof zeer luisterryk, des middags groot Diné, des avonds groot soupé en bal, dat lusthuis ten sierlykste geïllumiueert geweest en een kundig vuurwerk afgestoken.’ De gravure is dan wel van 1759/1760, maar een mooie illustratie van het geïllumineerde lusthuis Het Loo.

In de rekeningboeken van Het Loo in de jaren 1770 valt het woord illuminaties ook meermaals. Soms met 7 aug dan wel 24 aug, de verjaardag van resp. Wilhelmina en Willem, andere keren zonder nadere uitleg.

Twee betalingen springen er uit. In 1768 werd zekere Andries Hagens betaald ‘wegens het verwen van ’t geheele Huys dat door de illuminaties was swart geworden’. Verleidelijk om te zeggen dat het om het exterieur gaat, zwart geworden door het vuurwerk en de illuminaties van het feest in 1767. Of gaat het om het interieur? Door jaar in jaar uit met kaarsen te verlichten werd het binnenhuis natuurlijk zwart.
De tweede is er een uit 1777. Toen was sprake van een leverantie van ‘postpapier tot Chineese lantarens en verdere illuminaties’.
Jan Holwerda

De achterzijde van de bewerkte gravure van ‘T Gezigt van t`Vermaakelyke Lust-Huis het Loo…’ (1759/1760), J.T. Walter.