Even iets heel anders of toch een aanleiding tot een tuinhistorische vraag. Afgelopen zaterdag stond er in mijn krant een artikel over de vraag ‘Waarom gaan lopers en schaatsers altijd linksom over de baan?’ In deze tijd van de Olympische Spelen een voor de hand liggende vraag, maar ook de Grieken draaiden al linksom. De vraag is of dit aangeboren is en of dit dan botst met het feit dat de meeste mensen de rechterhand prefereren boven de linker. Het gaat mij niet om het antwoord, dat moet waarschijnlijk gezocht worden in ongelijke hersenhelften en ongelijke dopamineconcentraties. Nee, het ging mij meer om het navolgende. Het blijkt dat zelfs bij wandelen, zonder paden, wegwijzer of doel, een lichte voorkeur voor linksom naar voren komt. En des te zwaarder de inspanning, des te uitgesprokener de voorkeur voor linksom. Nou was dit wandelen een reden om het artikel in zijn geheel te lezen, met de gedachtesprong naar een eerdere notitie (mei-05):
Het woord wandeling. Ik weet niet meer waarom, maar recentelijk schoot het woord wandeling me door het hoofd. Ik zal ergens in een park hebben gelopen en diverse malen rond mijn as hebben gedraaid, om maar niets te missen. Want ik wist niet hoe te lopen. Welke route te volgen om maar niets te missen. Welke route te lopen om geleid te worden tot vergezichten, aandachtspunten, kleuren en lijnen. Hoe had de tuinarchitect gedacht mensen te laten lopen zoals hij het wilde? Zodat zij zagen wat hij wilde en op een manier die hij wilde. Was de eigenaar op de hoogte? Was er een kennisoverdracht geweest van architect naar eigenaar en begeleidde de laatste de bezoekers? Was er een begeleidend schrijven? Een kaart of boekje? Of was het een kwestie van weten waar te starten en de vormgeving leidt je vanzelf van het eerste naar het volgende punt? Een onbewust (voor de wandelaar) afgedwongen (door de tuinarchitect) route?
Nou is het eerste (waarom linksom) geen antwoord op het tweede (wat leidt), maar ik vond het wel een leuke match. En wie verwijst mij naar meer tuinhistorische documentatie?
Linksom of rechtsom, interessant probleem. Voorbeelden uit de tuinhistorische documentatie of literatuur kan ik voorlopig niet geven. Ik vraag me af of het ook iets te maken heeft met de gewoonte om in ons land en op het vaste land van Europa rechts aan te houden (als autorijder, als fietser en als wandelaar in een drukke straat). Zouden mensen die wonen in een land dat links houdt in het verkeer, ook de neiging hebben om linksom een wandeling te maken of gaan zij juist rechts om? Ik heb ook altijd het idee dat de wandeling linksom korter is dan de wandeling rechtsom. Ik ken vele parken achter kastelen en landhuizen, waar een wandeling ligt achter het huis, die rondom een weide of vijver achter het huis draait. Meestal begint de wandeling dan rechts van het kasteel, oftewel dan gaat de wandeling inderdaad links achter de vijver of rond de weide om en komt hij weer terug rechts van het kasteel. Om te weten of het iets te maken heeft met de heersende verkeersregels in een land, zouden we ontwerpen van parken met rondwandelingen, uit bijv. Nederland en Engeland uit de periode 1950-2000 moeten gaan vergelijken, toen iedereen bekend was geraakt met de in zijn land heersende verkeersregels. Ook heb ik zelf dit probleem altijd in musea. Chronologische opstellingen gaan soms linksom, maar ook wel eens rechtsom, terwijl de teksten bijna altijd rechts van het schilderij hangen. Je zou hier dus logisch redeneren dat je dan rechtsom moet beginnen -lees eerst het bordje en zie dan het schilderij, in plaats van andersom- maar dat klopt heel vaak niet. Geen goede vergelijking dus.
Welke tuinarchitect/ontwerper kan hier zijn ligt over laten schijnen. Zijn er of waren er vroeger regels (die wij niet kennen) bij het maken van een ontwerp?
Toen ik over ‘linksom’ las, moest ik direct denken aan de looprichting in doolhoven. Ik heb eens gelezen dat je altijd linksaf moet slaan en je linkerhand contact moet maken (en houden!) met de heg. Deze loopwijze houdt in dat je ook doodlopende paden in en uit loopt (zelfs als je het ziet). Zo kom je altijd bij het eindpunt terecht. Als test heb ik deze aanwijzing op papier uitgeprobeerd bij het verdwenen doolhof op de Paltz (ontwerp Springer). Het lukte, maar …. rechtsaf op deze wijze bracht mij ook naar het einddoel. Het duurde echter veel langer. Toeval? Overigens geeft deze associatie helemaal geen oplossing voor de voorkeurs(loop)richting in een park of tuin, want linksaf slaan is iets anders dan linksom ronden. Tenslotte, als je ‘doolhof’ googlet word je naar heel veel sites verwezen. En kom je te weet dat de Stichting Doolhof en Labyrinth bestaat, met een eigen website: http://www.doolhoven.nl.