Jaarringtelling bij Groninger eik (Bron: Erfgoed Groningen)
(deels overgenomen van Erfgoed Groningen)
Begin dit jaar viel tijdens storm ‘Henk’ een van de oude zomereiken uit de centrale aanleg in het Sterrebos om. Zonde, maar ook een mooie aanleiding voor een dateringsonderzoek. De bomenploeg van Stadsbeheer bewaarde een plak van de stam en afdeling erfgoed voerde op een zonnige vrijdag een jaarringen-telactie uit. Daar moest macrofotografie bij komen kijken, want deze reus is, na grofweg de eerste eeuw, ontzettend langzaam gegroeid. We hadden geschat dat deze eik omstreeks 1880 ontkiemd moest zijn. Daar bleken we goed naast te zitten: de zomereik blijkt een kiemjaar van ca. 1758 te hebben.
Het Sterrebos in Groningen vanuit het zuiden gezien, op de achtergrond de Martinitoren (1785), J. Zeuner
Het Sterrebos is in twee fasen aangelegd. De eerste fase was in 1765, toen stadshovenier Jan Godfried Becker de opdracht kreeg om achter de Helperlinie een bos aan te leggen dat als plezierbos en als houtvoorziening kon dienen voor de stad. De tweede fase volgde in 1882.
De datering van de omgevallen eik vertelt ons meerdere dingen. Allereerst dat de leeftijd van de bomen in het Sterrebos veel hoger is dan we voorheen hadden aangenomen. De omgevallen boom is ongeveer rond 1758 ontkiemd, en stamt dus uit de eerste fase van het Sterrebos. Er staan nog behoorlijk veel zomereiken van vergelijkbare omvang in het Sterrebos, waarvan we nu kunnen aannemen dat ook deze uit de eerste fase komen. Ten tweede geeft de doorsnede ons informatie over het groeitempo van zomereiken in deze streek. De afstand tussen de verschillende jaarringen vormt als het ware een tijdlijn waaruit je goede en slechte groeiperiodes kunt onderscheiden.
Op kaarten ligt de nadruk meestal op de assen en sterren in het bos, zoals de onderstaande kaart. Mooi is het dat een iets oudere kaart (1787) het bos in meer detail laat zien (onderste kaart). De tussenliggende kleine bosvakken worden doorsneden door ietwat slingerende paden. Maar ook in die paden zit weer symmetrie, zeker ook ten opzichte van elkaar.
Jan Holwerda
Uitsnede kaart uit serie kaarten met Groningen en linie Helpman (ca. 1800) (Bron: Nationaal Archief)
Uitsnede Plan van de Nieuwe Werken buijten Groningen (1787), S.G. Eckeringa (Bron: Groninger Archieven)
Ik heb voor de gemeente in 2019 een tuinhistorisch onderzoek uitgevoerd naar het Sterrebos. Met het combineren van de kaarten en het bomenplan viel al op dat een aantal oude eiken precies langs de paden staan die zijn aangegeven op de kaart van 1787. Werd gebeld met de resultaten van de telling en mooi dat deze bij de visie, Als het kan jaarringen tellen dus!
Hee dat is mijn artikeltje! Leuk dat jullie het delen. Deze boom is afkomstig uit de zuidelijke begrenzing van het 18e-eeuwse Sterrebos. L.P. Zocher nam die laan op in zijn uitbreiding (1882) van het parkbos op de Helperlinie. Op de schetsontwerpen die bewaard zijn gebleven geeft hij ook heel mooi aan waar de begrenzing lag. Dat zag er dan, omstreeks 1915, ongeveer zo uit: https://hdl.handle.net/21.12105/8861bd1e-3ffb-7f32-73ac-9ec2fe9e4e8f
Ik zou graag van Karin of Sofia horen wat de omtrek van de boom in kwestie is op een hoogte of afstand tot de grond, omdat ik met een statistisch onderzoek bezig ben, het verband tussen omtrek en heden. Ik hoop dat u daartoe in staat bent of me anders op het spoor zet van degene die het kan weten of wil meten.
Veel dank!
Ik kan daar niet mee helpen, Sophia denk ik wel.
Hoi Joost. De diameter was uit mijn hoofd 73 cm op ongeveer 1m hoogte. Precieze omtrek zou ik moeten meten, kom ik op terug!
Dank je wel Sofia,
In het Sterrebos is door Monumental Trees eens een zomereik met diameter 112 cm gemeten, daarom vraag ik me met excuus af of dat 73 niet wat aan de lage kant is. Maar wie weet! Met dank voor de genomen moeite. Joost
Klopt hoor, hij is opvallend ‘klein’ voor een eik van deze leeftijd. Toch komt dat vaker voor hier in Noord-Drenthe en Groningen, hoorde ik van onze bouwhistoricus Taco Tel. Deze eik stond aan de zuidelijke rand van het 18e-eeuwse Sterrebos, en heeft vanaf 1882 een parkcontext gekregen. Alsnog stond hij in de uitbreiding aan de rand van de vijver, dus licht heeft hij wel degelijk gekregen…