1 gedachte op “Het geheugen van het ontworpen landschap”

1. ONAFHANKELIJKE ADVIES t.a.v.
   VERZAMELBELEID NEDERLANDSE TUIN- EN
   LANDSCHAPSARCHITECTUURARCHIEVEN

   Op de website van Het Nieuwe Instituut in Rotterdam staat te lezen dat het Ministerie van
   OCW een onderzoek is gestart naar een mogelijk (gezamenlijk) verzamelbeleid ten aanzien
   van tuin- en landschapsarchitectuurarchieven. Het instituut presenteert zich als ‘Museum
   voor Architectuur, Design en Digitale Cultuur’ en als ‘Rijkscollectie – ook als rijksarchiefvoor
   Nederlandse Architectuur en Stedenbouw’; en vanaf 2021 als een nationale
   erfgoedinstelling (met verschillende BIS-taken). En dit houdt in dat de instelling zich
   verzekerd weet van meer financiële continuïteit voor met name het archief. Daarnaast werkt
   het samen met andere partijen aan de ontsluiting van design- en digitale cultuurarchieven, de
   andere pijlers van HNI.

   HNI heeft nu ontwerpers, onderzoekers, archiefbeheerders en beleidsmakers opgeroepen om
   4 maart 2021 samen te komen in een digitale Kennisbijeenkomst (titel: ‘Het geheugen van
   het ontworpen landschap’), om van gedachten te wisselen over een gezamenlijk beleid voor
   ontsluiting van de Nederlandse Stedenbouw (in de ruimste zin van het woord, met name de
   Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur).

   Het HNI denkt ook aan een gezamenlijk verzamelbeleid betreffende het thans aanwezige
   materiaal in het Nationaal Archief, Het Nieuwe Instituut, Speciale Collecties WUR, regionale
   archieven en stadsarchieven. Deze collecties tezamen geven nu een gefragmenteerd (en
   onsamenhangend) beeld van de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur, en dat zou
   beter kunnen.

   Ter orientatie eerst een overzicht van bachelor- en masteropleidingen in de tuin- en
   landschapsarchitectuur: Wageningen UR; TU Delft; Academie voor Bouwkunst Amsterdam;
   Van Hall Larenstein; HAS Den Bosch.
   Hierbij horen beherende instellingen: a) in Wageningen worden de collecties boeken,
   ontwerpen en documentatiematerialen op het gebied van tuin- en landschapsarchitectuur
   beheerd en ontsloten door de Bibliotheek WUR (incl. Afd. Speciale Collecties, de Opleiding
   Landschapsarchitectuur en Ruimtelijke Planning; Van Hall Larenstein en HAS Den Bosch); b)
   in Delft is de Bibliotheek Bouwkunde & Kaartenkamer de beheerder van boeken, ontwerpen
   en documentatiematerialen.

   Naast genoemde opleidingsinstituten hebben ook de volgende musea en archieven een
   verscheidenheid aan materialen op het verzamelgebied: Van Eesteren Museum; Museum
   Paleis Het Loo; Frans Hals Museum; Teylers Museum; Rijksmuseum; Amsterdam Museum; en
   niet te vergeten de (provinciale) archieven, waaronder speciaal genoemd Noord-Hollands
   Archief; Stadsarchief Amsterdam; Tresoar Leeuwarden en het Gelders Archief.

   De praktijk wijst uit dat tuin- en landschapsarchitecten bij het beëindigen van hun bureau
   hun collecties wel willen afstaan (of in hun bureau willen achterlaten), maar vaak
   weten ze niet aan wie. Hun opdrachten strekten zich uit door heel Nederland. Het gebeurt
   dan ook maar al te vaak dat een collectie van één architect is terug te vinden in heel veel
   verschillende gemeentes. Alleen voor hen die in opdracht van één gemeente hebben
   geopereerd, is duidelijk waarom hun werk in die gemeente bewaard is gebleven. Architecten
   met een eigen bureau schenken hun collecties soms aan het archief in de plaats waar ze
   geboren zijn of aan de plaats of universiteit waar ze gestudeerd hebben. Architecten die voor
   grotere instellingen als bijvoorbeeld Staatsbosbeheer of het Rijksvastgoedbedrijf werkten
   hoeven meestal geen keuze te maken. Hun werkt blijft achter in die instellingen totdat de
   collectie -zoals al meer malen is gebeurd- in de vuilnisbak belandt.

   Vanuit het oog van de onderzoeker is het natuurlijk heel aantrekkelijk als alle ontwerpen en
   documentatiematerialen op het gebied van tuin- en landschapsarchitectuur in één databank
   gevonden kunnen worden, maar alle beheer-instellingen zijn doorgaans niet op een zelfde
   manier toegankelijk gemaakt en de onderzoeker zal daarom -op zoek naar 1 ontwerp- vaker
   in verschillende databanken moeten zoeken. Daar is geen oplossing voor te bedenken. Wat
   nu na bijna veertig jaar digitaliseren door de diverse bibliotheken, archieven en
   documentatiecentra is bereikt in de vorm van verschillende databanken, ligt vast en is goed
   georganiseerd. Alleen de toegang voor buitenstaanders is nogal eens onduidelijk en zou
   verbeterd kunnen worden.

   Het verzamelbeleid op zich snakt naar duidelijkheid. De laatste jaren zijn nogal eens
   collecties door instellingen geweigerd. Als reden werd meestal opgegeven te weinig
   personeel om het materiaal te inventariseren en te digitaliseren, te weinig ruimte, te weinig
   aansluiting met andere collecties, etc. Er bestaat nauwelijks duidelijkheid over wie welke
   collecties opneemt, dus kan men overal aankloppen. In het verleden zijn ooit vage afspraken
   gemaakt over opnamebeleid tussen WUR / Speciale Collecties en HNI, maar in de praktijk is
   dat mis gelopen. Toch zou het onderzoek met een duidelijk opname-beleid gebaat zijn.

   Voor individuele architecten die hun materialen willen afstaan t.b.v. de wetenschap, is
   misschien de volgende ‘regel’, aansluitend aan wat nu al gebeurt op het gebied van
   bibliotheek-ontsluiting, aanbevelenswaardig:

   * Collecties van T&L-architecten gestudeerd aan WUR, overdragen aan WUR /
   Spec.Collecties;
   * Collecties van T&L-architecten gestudeerd aan HAS, overdragen aan WUR /
   Spec.Collecties;
   * Collecties van T&L-architecten gestudeerd aan Van Hall Larenstein, overdragen aan WUR /
   Spec.Collecties;
   * Collecties van T&L-architecten gestudeerd aan TU Delft, overdragen aan Bibl. Bouwkunde
   en Kaartenkamer;
   * Collecties van T&L-architecten gestudeerd aan Academie van Bouwkunst, overdragen aan
   HNI.

   Instellingen en bureaus die afstand van collecties willen doen, kunnen zich mogelijk aan deze
   regels conformeren. Op deze manier kunnen belangrijke collecties voor de wetenschap
   behouden blijven.

   Carla Oldenburger, 17-02-2021

   Antwoorden ↓