Elswoud De wonderboom (1776), Pieter van Loo  Bron: beeldbank Noord-Hollands archief

Het fenomeen ‘de wonderboom van Elswout’ en de afbeeldingen kende ik al wel, alleen de laatste afbeelding nog niet. En die is op een geheel eigen wijze charmant, vandaar deze weblog. De benaming wonderboom zal te maken hebben gehad met het grillige karakter. Al dan niet natuurlijk, want het zou een boombundel of boomboeket kunnen zijn geweest. Meer over dit fenomeen in onder andere Bijzondere boomvormen in historische parken van Lucia Albers.
Jan Holwerda

Gezicht op de wonderboom en de vijver op de buitenplaats Elswout (1791), Paulus van Liender  Bron: beeldbank Noord-Hollands archief

Gezigt op de zogenaamde Wonderboom, op de Hofstede Elswoud (1798-1803), Pieter van der Meulen Bron: beeldbank Noord-Hollands archief

De zoogenaamde wonderboom op Elswoud (1855), C. Gronemeyer Bron: Bijzondere Collecties Leiden

Het Gotische gebouw, uit Kasteelen en buitenplaatsen in het Koningrijk der Nederlanden (ca. 1845)  Bron: beeldbank Gelders Archief

Naar aanleiding van de weblog van gisteren ‘bladerde’ ik weer eens door Kasteelen en buitenplaatsen in het Koningrijk der Nederlanden. In de serie zit ‘Het Gotische gebouw’. Ik heb me vaak genoeg afgevraagd waar dat moet hebben gestaan. En nu lees ik in de omschrijving van Bijzondere collecties Leiden: ‘Een neogotisch gebouw, niet te lokaliseren.’ Dat vormt dan toch een uitdaging.
Aangezien vrijwel alle afbeeldingen buitenplaatsen in de regio Arnhem betreffen, moet ‘Het Gotische gebouw’ daar toch ook zijn geweest. Toch nooit tegengekomen en toch ook net zo snel gevonden. Het betreft de niet meer bestaande villa Eikenhorst aan de Hoofdstraat te Velp.

Eikenhorst zal zijn gebouwd onder Willem Landmeter Havelaar (Rotterdam 1796 – Velp 1875) en Jacoba Aletta Charlotta Everdina van Teijlingen van Kamerik (Rotterdam 1823 – Velp 1893). In de Rotterdamsche courant van 8 juni 1843 vind ik het een eerste maal genoemd. In 1893 kwam ‘de goed onderhouden en solied, in gothischen stijl gebouwde Villa „EIKENHORST” …, bestaande in Heerenhuis en afzonderlijk staand Koetshuis en Oranjerie, met fraai aangelegden Tuin’ te koop. Niet lang daarna was er een ‘Kost en dagschool voor meisjes’, later ‘jongedames’, gevestigd. In 1902 volgde verkoop en afbraak omwille van de aanleg van de Havelaarstraat.
Jan Holwerda

Villa Eikenhorst aan de Hoofdstraat te Velp (1880-1890)
Bron: beeldbank Gelders Archief

De Bloemmarkt, uit Vues choisies d’Amsterdam…

GETIPT door Carla O.
Carla noemt de tentoonstelling over de Kunsthandel Frans Buffa en Zonen, in Het Singer Museum Laren (op oldenburgers.nl).

Met name ook omdat Buffa en buitenplaatsen een combi is die we kennen, van onder andere de volgende werken. De eerste is Vues choisies d’Amsterdam et ses Environs, Dessinées d’apres nature par C. de Kruyf et autres artistes. Dit betreft een serie van 45 aquatinta’s, verschenen in of vanaf 1825, met enkele tuinhistorisch bekende afbeeldingen, zie ook weblog 20 sep 2016. Een digitale versie van het boek vind u hier.

Daarnaast is er natuurlijk het bekende Kasteelen en buitenplaatsen in het Koningrijk der Nederlanden, opgedragen aan Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden, Groot-Vorstin van Rusland. Dit werk met buitenplaatsen uit de (grote) regio Arnhem verscheen in afleveringen, vanaf 1847 (in 1855 waren er in ieder geval 9 afleveringen). Een digitale versie van de serie vind u hier en hier een tweede in kleur.
Jan Holwerda

Bilioen, uit Kasteelen en buitenplaatsen in het Koningrijk der Nederlanden…

Noem het een open brief 🙂 aan alle archieven, beeldbanken en soortgelijks, mede naar aanleiding van de vernieuwing van de websites van Geheugen van Nederland (vorige week) en het Gelders Archief (vandaag).

Vandaag de dag is veel digitaal beschikbaar. Archiefbeschrijvingen, soms archiefstukken, beeldmateriaal, kaarten, kranten enz enz. En even tussendoor, veel meer, lees heel veel meer, is dat nog niet! Dus nooit vergeten, in die archieven ligt nog veel meer (dus archiefbezoek hoort er nog steeds bij!)

Nou is die data in al die digitale systemen doorzoekbaar (als het goed is). Prachtig. Je kan vaak met verschillende criteria zoeken, denk aan woorden in de titel of beschrijving, naam van de maker, vaak ook op periode enz. Mooi. Maar het resultaat is zo goed als de beschrijving van stukken is. Zoeken met ‘Beeckestijn’ levert van alles betreffende Beeckestijn (en dan meestal alleen met die schrijfwijze). Maar als de beschrijving van zeg een hele mooie oude foto van Beeckestijn heel summier is, bijvoorbeeld ‘buitenplaats Velsen’, dan levert jouw zoekactie niet die hele mooie oude foto op.

Dit alles terzijde. Want in mijn beleving is er nog een groot gemis. Het ‘Zoeken’ is eigenlijk gericht op de bezoeker en niet zo zeer de onderzoeker (of de frequente bezoeker). Stel je zoekt de eerste keer met ‘Beeckestijn’ of het woord ‘buitenplaats’ of ‘Zocher’. Dan krijg je resultaat (of niet). Maar de digitalisering staat niet stil, steeds meer komt digitaal beschikbaar. Steeds opnieuw moet of wil je even een kijkje nemen naar nieuw beschikbaar gekomen materiaal, zeker als onderzoeker. Dus je gaat opnieuw zoeken met ‘Beeckestijn’, ‘buitenplaats’ of ‘Zocher’. Maar dan krijg je weer alles en heel misschien iets nieuws. En als er al iets nieuws is staat dat waarschijnlijk ergens willekeurig tussen het al eerder beschikbare en geziene materiaal. Daarom moeten al die zoeksystemen worden uitgebreid met het zoekcriterium ‘datum toevoeging’ (‘datum digitalisering’) of met een sortering op ‘datum toevoeging’. Dan valt te zoeken naar ‘Beeckestijn’, ‘buitenplaats’ of ‘Zocher’ vanaf bijvoorbeeld datum 01-01-2016 en wordt alleen al het recent toegevoegde materiaal gevonden en hoef je alleen dat te doorlopen. Met als resultaat in kortere tijd meer zien en een veel grotere kans op dat heerlijke gevoel bij een prachtvondst.
Met een sortering op ‘datum toevoeging’ met het meest recente bovenaan bereik je natuurlijk hetzelfde.

boekwinkeltjes.nl is een voorbeeld. Je zoekt een bepaalde titel of alle publicaties met ‘Beeckestijn’, ‘buitenplaats’ of ‘Zocher’ in titel of beschrijving. Dat werkt prima, maar op een gegeven moment wil je alleen recent toegevoegde titels zien. Een mail met de vraag om een extra sorteringsveld leverde een extra sorteeroptie: sorteren op ‘Laatst toegevoegd’. Dan staan de recente toevoegingen bovenaan en na een aantal titels of pagina’s met titels begin je titels van een voorgaand bezoek te herkennen en hoef je de gevonden titels niet verder na te lopen.

En als ik dan toch wensen mag hebben, bouw naast gebruik van ‘datum toevoeging’ iets in met ‘datum laatste wijziging’. Daarmee kunnen stukken of afbeeldingen die recent een gewijzigde omschrijving of andere aanpassing hebben gekregen snel worden opgediept. (Overigens was deze optie in de eerdere websiteversie van het Gelders Archief als sorteringsoptie al beschikbaar gekomen, maar is ie wat onhandig in gebruik).
Jan Holwerda

(Toen ik nog databases bouwde had ieder record een data_added en een last_update_date. In zo’n geval is de data al beschikbaar en moet je alleen nog iets aan de front end zijde doen)

OVERGENOMEN

Op 9 oktober verschijnt Statig Beetsterzwaag. Het parklandschap rond een Fries dorp, van de hand van Ronald van Immerseel en Peter Verhoeff.

Bij de Friese dorpen Beetsterzwaag en Olterterp ligt een uniek eeuwenoud parklandschap. Het landschap is ontstaan als ontginning vanuit het Koningsdiep. Momenteel bestaat het uit een afwisseling van eeuwenoude hooilanden, restanten van het vroegere veen- en heidelandschap, uitgestrekte bossen, waterpartijen en imposante lanen. Opvallend is de grote hoeveelheid landgoederen en buitenplaatsen. De statige huizen en parken hebben al eeuwenlang een grote aantrekkingskracht en bepalen de bijzondere kwaliteit van dit gebied.

Het boek Statig Beetsterzwaag. Parklandschap rond een Fries dorp kan gezien worden als een landschapsbiografie. Het ontstaan van het landschap wordt beschreven, net als de ontwikkeling van het dorp, de sociale verhoudingen tussen landgoedeigenaren en de lokale bevolking en de opkomst van het toerisme vanaf de negentiende eeuw. Bijzondere aandacht is er voor de landgoederen en buitenplaatsen zelf met hun karakteristieke parken en tuinen. Vijf eigenaren en beheerders komen aan het woord om hun visie op het landschap van Beetsterzwaag en Olterterp te geven. Eén ding staat vast, het is een prachtig gebied in Friesland waar we nog lang van kunnen genieten en waarbij de verbondenheid van inwoners en betrokkenen bij de instandhouding van dit cultuurhistorisch erfgoed tot op heden groot is.

Ronald van Immerseel en Peter Verhoeff, Statig Beetsterzwaag. Het parklandschap rond een Fries dorp, Utrecht 2016, ISBN 978-90-5345-497-8, € 24.95, p. 128

INGEZONDEN
De jury van de Ithakaprijs en het Ithakastipendium 2016 (beide groot € 5.000,-) nodigt u graag uit voor de uitreiking op woensdag 12 oktober 2016 (vanaf 15.00 uur) op

Kasteel De Vanenburg
Vanenburgerallee 2 te Putten

De genomineerden voor de Ithakaprijs zijn
– Kees van der Leer & Henk Boers, Huygens’ Hofwijck. De buitenplaats van Constantijn & Christiaan, Voorburg 2015
– C. Boschma-Aarnoudse, Buitenplaatsen in de Purmer. Investeren en buiten leven in een Noord-Hollandse polder, Wormer 2016
– Ignus Maes (red.), Kasteel Keukenhof: huis en haard, Hilversum 2015
– Bea Groen, Amelisweerd & Rhijnauwen. Wandelen en verkennen van heden en verleden, Utrecht 2015
– Martin van de Broeke, Het pryeel van Zeeland. Buitenplaatsen op Walcheren 1600 – 1820, Hilversum 2016
– Rudolf J. Wielinga, Tuinhuizen in Fryslân. Theekoepels en priëlen, Leeuwarden 2016
– Taco Hermans, Middeleeuwse woontorens in Nederland. De bouwhistorische benadering van een kasteelvorm. Deel I (teksten), Deel II Catalogi en bijlagen, Hilversum 2016

Het programma is als volgt samengesteld:
15.00 – 15.30 Koffie-/thee-ontvangst
15.30 – 15.40 Welkom door René W.Chr. Dessing, directeur sKBL
15.40 – 15.50 Voordracht door Els van der Laan, directeur van het bureau N0.0RDPEIL naar aanleiding van het aan dit bureau uitgereikte Ithakastipendium 2015
15.50 – 16.00 Uitreiking van de Ithakaprijs 2016, gevolgd door de laudatio door juryvoorzitter Paul Schnabel
16.00 – 16.05 Dankwoord winnaar Ithakaprijs 2016
16.05 – 16.15 Uitreiking Ithakastipendium 2016 en toelichting hierop door jurysecretaris René W.Chr. Dessing
16.15 – 16.20 Dankwoord winnaar Ithakastipendium 2016
16.20 – 16.25 Introductie door jurylid Yme Kuiper op de voordracht van dichter, romanschrijver en vertaler Willem van Toorn
16.25 – 16.45 Causerie door Willem van Toorn
16.45 – 18.00 Receptie
18.15 Einde ontvangst
 
Wij stellen uw aanwezigheid zeer op prijs. Indien u de uitnodiging aanneemt, ontvangen wij
graag uw bevestiging via info@skbl.nl. Wilt u daarbij vermelden of u met een of twee personen komt?

De Tuin Land en Yzigt buiten de Haarlemmer Poort (1825), Cornelis de Kruyff
Bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam

In het in of vanaf 1825 door Fr. Buffa & Fils uitgegeven Vues choisies d’Amsterdam et ses Environs, Dessinées d’apres nature par C. de Kruyf et autres artistes is de hierboven staande prent opgenomen. Ook bestaan er drie gelijkende tekeningen, voortekeningen en/of kopieën.

De tuin Land- en IJ-zicht
Bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam

De tuin Land- en IJ-zicht
Bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam

Kopie of voortekening van De Tuin Land en Yzigt buiten de Haarlemmer Poort (1826), Cornelis de Kruyff  Bron: Beeldbank Noord-Hollands Archief

Over Land- en Yzigt wist ik niets, maar de ‘oude krant’ (delpher.nl) brengt ‘nieuws’.
De oudste door mij gevonden vermelding staat in de Amsterdamse courant van 8 juni 1793: ‘Fredrik Kuhn, Castelein in de herberg ‘T YZIGT, by de Haarlemmerpoort, binnen deeze stad, heeft thans in gereedheid zyn overheerlyke overdekte en extra fraaije open kolfbaan, en een fraai billiard. Zyn huis is zeer geschikt tot het houden van burger-wachts en andere partyen, collegien, concerten, enz.’
De weekelyksche nieuws-post: vrijheid, gelijkheid, broederschap van 5 januari 1797 noemt de herberg in een heel ander verband: ‘Aan de Haarlemmer Poort, is een molenaars zoon, van 17 Jaar welke zich op de ommegang te digt onder ’t beriek van de wieke van de moolen begeven had, door de wieke opgenomen, en in de herberg ’t Yzigt, in de open kolfbaan neer gegooit, en was subied overleeden’.
Een verkoopadvertentie in de Opregte Haarlemsche Courant van 20 februari 1827 brengt de groei van het lokaal Land- en IJzicht naar voren: ‘geheel nieuw gebouwde hechte, sterke en weldoortimmerde Huizinge, pragtige muzijk-tempel, chinesche tent, tuinhuis, paarden-stalling, schuur, volliere, stalling voor koebeesten, entreehuisje, tuin en verdere betimmering, berastering, bepoting en beplanting…’
Op 1 april 1830 brandde de herberg af (Middelburgsche courant 6 april 1830). De naam IJzicht werd vervolgens overgenomen door de naastgelegen/nabij gelegen herberg Hannover. Tot slot duikt dezelfde naam in 1848 op voor een herberg/lokaal aan de Diemerdijk buiten de Muiderpoort: er is sprake van de opening van ‘Tuin Land- en IJzigt’, ‘waarin een fraaije koepel met een zeer ruim uitzigt en brillante wandelwegen’ (Algemeen Handelsblad 13 mei 1848). De naam is dezelfde, de locatie een andere.
Jan Holwerda

Uitsnede met de ‘muzijk-tempel’ en denkbaar de eerdere ‘billiard'(zaal)?
Bron: Beeldbank Noord-Hollands Archief

Elswout, weiland met koeien en onderkomen voor een pony
Bron: beeldbank Noord-Hollands Archief

Ik kende deze van Elswout nog niet (voor wat dat waard is), een onderkomen voor een pony. De foto is gemaakt door de fotograaf Ignatius Bispinck (1860-1924) en moet gezien zijn sterfjaar van voor 1925 dateren.
Jan Holwerda

Elswout, onderkomen voor een pony
Bron: beeldbank Noord-Hollands Archief

In 2009 heeft de Stichting Tuinhistorisch Genootschap Cascade de Carla Oldenburger-Ebbers Penning ingesteld. Cascade riep daarmee een prijs in het leven, genoemd naar haar oud-voorzitter en bedoeld om jong wetenschappelijk talent te stimuleren (jong is leeftijdsloos). De prijs zal vergezeld gaan van een bescheiden geldbedrag.
Voor de Carla Oldenburger-Ebbers Penning komen onderzoekers in aanmerking die aan het begin van hun (nieuwe) loopbaan staan en die een opmerkelijke wetenschappelijke scriptie, artikel of andere publicatie hebben uitgebracht die betrekking heeft op de geschiedenis van de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur en die aansluit op de doelstellingen van Cascade. De kwaliteit wordt getoetst aan de voor de universiteiten en hogescholen gebruikelijke normen.

Tweede uitreiking in 2017
In 2017 zal de tweede Carla Oldenburger-Ebbers penning worden uitgereikt. Het bestuur van Cascade nodigt beginnende onderzoekers uit mee te dingen naar de prijs. Kandidaten kunnen zowel door henzelf als door anderen worden voorgedragen. De inzending moet tussen december 2012 en december 2016 tot stand zijn gekomen. Inzendingen voor de prijs dienen tussen 1 september en 31 december 2016 te worden gedaan.

Meedoen?
Lees het reglement op de website van Cascade: www.cascade1987.nl (zie Activiteiten/Oldenburger Penning). Het deelnameformulier kunt u downloaden vanaf de website van Cascade: www.cascade1987.nl (zie Activiteiten/Oldenburger Penning). Van de aangemelde scriptie of publicatie dient u een digitale en een papieren versie in bij de jury. Het digitale document mailt u naar: secretariaat@cascade1987.nl t.a.v. Sandra den Dulk. Het papieren document stuurt u naar:
Stichting Tuinhistorisch Genootschap Cascade
t.a.v. drs. S.J. den Dulk
Het Secretarishuisje
Muurhuizen 109
3811 EE Amersfoort

Inlichtingen bij Sandra den Dulk, secretaris Cascade: secretariaat@cascade1987.nl.

Tentoonstelling ‘Interieur & Lifestyle op De Haar’ | Kasteel de Haar Utrecht

Afgelopen woensdag 7 september is de de tentoonstelling ‘Interieur & Lifestyle op De Haar’ geopend. Voor het eerst na ruim 100 jaar toont De Haar de originele ontwerptekeningen van meesterarchitect Pierre Cuypers, afkomstig uit de collectie van Het Nieuwe Instituut. De tekeningen zijn nooit eerder op locatie, dus naast de uitgevoerde situatie aan het publiek getoond.

Welke keuzes maakten de baron en de barones een eeuw geleden bij de inrichting en de afwerking van het interieur van het kasteel? Welke invloed had het buitenverblijf van de Franse koning Napoleon III op Kasteel de Haar? Zochten de baron en barones zelf tegels uit of lieten ze die ontwerpen? Kochten ze antiek en oude schilderijen of hadden ze een kunstcollectie uit familiebezit? Met welke weddenschap verloor barones Hélène een spectaculair oosters vloerkleed van 100m2? Wat doet een platgeslagen krokodil in het kasteel? Welke ontwerpers en leveranciers speelden een rol? Hoe zouden de baron en barones het kasteel inrichten als ze nu hadden geleefd? Ontdek alles tijdens de tijdelijke tentoonstelling ‘Interieur & Lifestyle op De Haar’.

Interieur & Lifestyle op De Haar
7 september t/m 30 november 2016, 7 dagen per week 11.00-17.00
Kasteel de Haar, Haarzuilens
Kijk voor online tickets, de actuele agenda en meer informatie op www.kasteeldehaar.nl

Tentoonstelling ‘Interieur & Lifestyle op De Haar’ | Het Nieuwe Instituut