Wat is ‘groen erfgoed eigenlijk? Discussie.

In verband met de oprichtingsvergadering van de Vakgroep Groen Erfgoed werd ik bij het doornemen van de statuten en het huishoudelijk reglement weer eens op de definitie van de term ‘groen erfgoed’ gedrukt. Laat ik eerst eens een overzichtje (in chronologische volgorde van oprichting) maken van stichtingen, verenigingen, onderwijsinstellingen en platforms die zich met dit fenomeen bezig houden. Overheidsinstellingen en bureaus laat ik achterwege. En wie ben ik dan vergeten?

Stichtingen en verenigingen die zich sterk maken voor groen erfgoed:
Vereniging Natuurmonumenten NM, 1905;
De 12 Landschappen (Koepelorganisatie van de verschillende provinciale landschappen zoals Utrecht 1927; Gelderland 1929; Fryske Gea 1930 etc.);
Nederlandse Tuinenstichting / NTs, 1980;
Historisch geografische vereniging / HGVU, 1980;
Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitectuur / NVTL, 1983;
Stichting Tuinhistorisch Genootschap Cascade, 1987;
Vereniging De Terebinth, 1991;
Stichting Donderberggroep, 1992;
Gilde van Tuinbazen, 2003;
Vakgroep Erfgoedhoveniers, 2012;
Vakgroep Groen Erfgoed / VGE i.o., 2013.

Onderwijsinstellingen:
Vereniging Kennisontwikkeling Groen Erfgoed / HAS Kennistransfer,  2011;
Universiteiten: Wageningen, Utrecht, Leiden, Groningen.

Platforms:
Platform Mariaplaats (KNOB), 1999;
Platform Groen Erfgoed, 2008;
Agenda Historisch Groen (KNOB), 2009;
Platform Landschap, 2011.

De meeste van deze instellingen gebruiken tegenwoordig de term ‘groen erfgoed’. De Vakgroep Groen Erfgoed i.o. legt in haar Huishoudelijk Reglement uit dat het hier gaat om ‘door mensen minimaal twee generaties geleden bedachte en aangelegde structuren van voornamelijk plantenmateriaal, die sprekende getuigen zijn van de steeds veranderende relatie tussen mens en natuur…’. Anderen spreken in bewoordingen van dezelfde strekking.

Het klinkt mij vreemd in de oren omdat je structuren wel kan bedenken maar niet kan aanleggen. Bovendien waar blijven we dan met het historisch erfgoed zoals het Naardermeer, het Zwanenwater, het Zwin, de Drentse heidegebieden, de Veluwe, om maar enige gebieden te noemen, dat zijn toch ook allemaal erfgoedgebieden, weliswaar meer natuur dan wat wij in het hoofd hebben bij historische buitenplaatsen en ander historisch groen, maar de mens is er goed bezig geweest. De Veluwe wil men zelfs op de Werelderfgoedlijst plaatsen. Als dat dus geen ‘groen erfgoed’ is!

De term ‘groen erfgoed’ omvat volgens mij natuurerfgoed en cultuurerfgoed, laat ik duidelijk zijn, niet alleen structuren dus of historisch waardevol groen dat door de mens  is bedacht en aangelegd. Alle instellingen die praten over ‘groen erfgoed’ bedoelen eigenlijk alleen cultuurerfgoed. Waarom, omdat ze zijn voortgekomen uit de ‘monumentenzorg’ en omdat de echt waardevolle terreinen beschreven zijn als cultuur-monument in het monumentenregister.

Mijn stelling nu is: de term groen erfgoed wordt verkeerd gebruikt en slaat in principe op zowel natuur- als groene cultuurmonumenten.

Eens of oneens? CO.

2 Elswoutkaarten van Hendrik van Zutphen


Kaart van Elswout (1812) door Hendrik van Zutphen (1757-1830).
Bron: De Nederlandse Buitenplaatsen (1982), H.W.M. van der Wijck. Herkomst particuliere collectie.

Christian Bertram haalde het in zijn lezing over de Elswoutkaart van Hendrik van Zutphen naar voren. Er is er niet 1 Elswoutkaart van Van Zutphen, maar er zijn er 2.
De kaart in het NH archief en een kaart in een onbekende particuliere collectie. De laatste wordt afgebeeld in De Nederlandse Buitenplaatsen van Van der Wijck (p. 242-243). Zwart-wit, afgebeeld op nog geen A4 grootte, geen afmetingen vermeldt en helaas, als al gezegd, geen nadere aanduiding van de eigenaar.
Van der Wijck zegt zelf ‘is gelijk aan de grote kaart op linnen [kleiner formaat aldus een noot], op de rentmeesterij op Elswout’ (nu dus NH archief).

Toch zijn er verschillen. De versieringen op de ‘particuliere kaart’ staan sowieso niet op de ‘NHA kaart’. Na scannen van betreffende pagina’s worden de details iets duidelijker. En dan vallen meer verschillen op. Zo staat op de ‘particuliere kaart’ de boerderij en die staat niet op de ‘NHA kaart’. En de omgeving en details van de Patrijzenberg en de hermitage op de ‘particuliere kaart’ wijken af van die op de ‘NHA kaart’. En zo zijn er meer kleine verschillen te constateren. Maar een echt goede vergelijking vraagt om het origineel van die ‘particuliere kaart’.

Of te wel, om bij Christiaan aan te sluiten, waar o waar is die kaart? Op welke particuliere collectie doelt Van der Wijck? Wie weet het?
Een reactie kan, maar een mail mag ook! JH


Kaart (bewerkt) van Elswout (1812) door Hendrik van Zutphen (1757-1830).
Bron: NH Archief.

‘Elswout op de digitale kaart’, lancering & lezingen (2).

 
Links de onbewerkte digitale versie van de kaart van Elswout (1812),
van Hendrik van Zutphen (1757-1830).  Rechts na bewerking.
Bron: NH Archief.

Een avond over Elswout en dan met name de kaart van Elswout, die van Hendrik van Zutphen (1757-1830) uit 1812. Een bomvolle zaal, meer dan 130 aanmeldingen… En wat moet je over 2 uur info vertellen? Welke krenten pik je eruit? Eigenlijk moet je het hele verhaal dan reproduceren; een grote krent. Tja, dat gaat niet lukken in een weblog. Dus doen we het met wat verwijzingen en aanwijzingen.

– Picturae verzorgde de digitalisering, zie hun bericht.
En als je een filmpje met de stappen t.b.v. de digitalisering van een andere reusachtige kaart wilt zien, kijk dan hier (Kaart van Zijnen met de heerlijkheid Tilburg en Goirle (3x4m)). En voor de geïnteresseerden ook nog even een heel goed artikel over die Kaart van Zijnen.

– Frederike Leffelaar verhaalde over de materiële staat en conditie van de kaart. Wat daar ook allemaal niet naar voren komt en uit te halen is. Heel bijzonder. Ik kan niet zo snel een artikel of presentatie van gelijke strekking vinden, moet wel bestaan… Soortgelijkends komt ook naar voren in bovengenoemd filmpje en artikel.

– Inger Groeneveld vertelde over het ontstaan en de eerste fases van Elswout. Haar artikel in Bulletin KNOB 111-2 (2012) brengt deze info ook en is zeer de moeite waard. Klik hier voor de Engelstalige samenvatting en de noten.

– Christian Bertram ging vervolgens naadloos in op met de landschapsstijl en achtergronden en natuurlijk op de kaart. Hij zoomde in op een hele serie details uit de kaart. De scan en het kunnen werken met kleuraanpassingen brengt details en teksten naar voren die eerder nauwelijks zichtbaar waren of over het hoofd werden gezien. Die details kan een ieder nu zelf bekijken en nalezen op de beeldbank van NHA.
In de viewer zijn de onder de kaart staande icoontjes van belang. Hier een afbeelding van een serie van 3 van deze icoontjes.  De linker resulteert in fullscreen tonen van de kaart, de rechter brengt opties om met de kleurinstellingen te ‘spelen’. Daarmee kom je tot verschillen als bovenaan deze weblog; de onbewerkte en een bewerkte versie.

Voor € 6,00 kun je ‘m aankopen en downloaden. Een bestand van 130Mb is het resultaat. Als je die daarna aanklikt om in de viewer te bekijken, dat duurt even… Je hebt dan de onbewerkte kaart, dus ietwat grauw, donker. Bewerking is een noodzaak. Het resultaat zal zijn dat iedere publicatie als het ware een nieuwe versie van de kaart zal brengen.

Nu nog zelf de kaart zien en in- en uitzoomen, klik hier.  JH

Details groen erfgoed program op restauratiebeurs.

Van de site van De Nederlandse Restauratiebeurs geplukt, de details van het groen erfgoed program:

Donderdag 18 april, 13.30 – 17.00, Platform Groen Erfgoed met als thema: ‘Restaureren: eerste hulp of opereren?’. Er wordt ingegaan op de vraag ‘Wanneer en hoe in te grijpen in het verval van historische tuinen, parken en buitenplaatsen?’ Dagvoorzitter Annemarie van Leeuwen (eigenaar bij Groene Geschiedenis), sprekers Willem Overmars (kunsthistoricus en landschapsarchitect), Simon Klingen (landgoeddeskundige), Catharina van Groningen (senior specialist historische tuinen, parken en buitenplaatsen bij de RCE) en Cor van Gelderen (Plantentuin Esveld).

Vrijdag 19 april, 14.00 – 17.00, de Groene Colleges, onder verantwoording van Het Gilde van Tuinbazen, de Vakgroep Erfgoedhoveniers en de Vereniging Kennisontwikkeling Groen Erfgoed. Onder leiding van Ruurd van Donkelaar (horticulturist), met een lezing over stinzenplanten door Trudi Woerdeman (Erfgoedhoveniers), Taco IJzerman (Gilde van Tuinbazen) over historische moestuinen en tot slot Lucia Albers (Groep Kennisontwikkeling).

Zaterdag 20 april, de Groene Discussie, onder verantwoording van Tuinhistorisch Genootschap Cascade. Leo den Dulk (voorzitter Cascade) is dagvoorzitter en discussieleider; sprekers zijn Leo den Dulk, Lucia Albers en Eric Blok.

Als u gratis entree wilt, dan moet u zich registreren en een bezoekerscode invullen. U doet dit hier, met bv de code NRF312 (van Restauratiefonds) of NRB148 (van Total Wall Concept) of NBR356 (De Zinkmeesters) of (Lunsingh). Cascadedonateurs krijgen nog bericht over de gratis toegang.  JH

De Japanse tuin van Clingendael honderd jaar.


Japanse Tuin van Clingendael.  Foto: Joost S.H. Gieskes.

Marguerite Mary barones Van Brienen van de Groote Lindt (1871-1939), veelal freule Daisy genoemd, kreeg vanaf 1903 het levenslange vruchtgebruik van het landgoed Clingendael en de aangrenzende buitenplaats Oosterbeek.

Freule Daisy had vanaf haar jeugd intensieve contacten met de hoogste kringen rond het Britse hof. Veelvuldig kwamen haar Engelse vrienden (‘the Edwardians’) op Clingendael logeren. De freule sprak meer Engels dan Nederlands. Vrijwel zeker door deze contacten kreeg zij belangstelling voor Japanse tuinen, die destijds in Engeland populair waren. In 1911 maakte Daisy deel uit van een Engels/Oostenrijks gezelschap voor een reis naar Japan. Van daaruit liet de freule diverse tuinattributen naar Nederland verschepen, om bij terugkomst een tuin in Japanse stijl aan te leggen in een bosdeel van Clingendael. In 1913 was het paviljoen gereed, hetgeen te zien is aan de datum (9.7.1913) die de timmerman op de nok aanbracht, zie foto. Dit jaartal wordt door de gemeente Den Haag aangehouden als de gereedheidsdatum van de tuin.


9-7-1913 aangebracht door timmerman H. van Duyn.


Openstelling van de Japansche tuin van Clingendaal in 1914.
Leidsche Courant van 1 juli 1914.

Reeds in 1914 werd Clingendael met de Japanse tuin opengesteld voor het publiek blijkens een advertentie in de Leidsche Courant van 1 juli 1914 (zie de bijgevoegde kopie, een advertentie opgespoord door Jan Holwerda).

Op 27 april 2013 wordt het honderdjarig bestaan van de Japanse tuin gevierd met een ‘Japan festival’, met langs de oprijlaan veel opgestelde Japan-gerelateerde kraampjes, demonstraties Japans zwaardvechten, Japanse trommelaars, Japanse fluitmuziek en, nader te bepalen, een lezing in Huys Clingendael over Japanse tuinen. Tevens wordt een gratis brochure in vijf talen (Den Haag afficheert zich als ‘Internationale Stad aan Zee’) uitgereikt.

De Japanse tuin van Clingendael, uniek voor Nederland, maar met een ‘English touch’.
Joost S.H. Gieskes

Naerdinklant Special over tuinarcheologie.

Na de schuurlezing tuinarcheologie, na Heerlickheit Montfort, met het onderwerp tuinarcheologie op de RTC in het vooruitzicht, nu een digitale special over tuinarcheologie.

Naerdincklant Special is het periodiek van AWN Naerdincklant – Archeologie Gooi en Vechtstreek. Het verschijnt drie tot vier keer per jaar en bevat artikelen over de regionale archeologie, over archeologie in algemene zin en over de hulpwetenschappen van de archeologie. Naerdincklant Special 2013-01 gaat over tuinarcheologie:
– Schaarse voorbeelden van tuinarcheologie, Kees Beelaerts van Blokland
– Levend erfgoed op historische buitenplaatsen:een interview met Kees Beelaerts van Blokland, Anton Cruysheer
– Tuinarcheologie van de (verdwenen) buitenplaatsenin de Vechtstreek, Petra Doeve
– De tuin van het Huis te Ankeveen, Anton T.E. Cruysheer
– Scherven van Zwanendrift, Leo den Hollander en Sander Koopman
– De Archeologie van Petersburg: Schijn noch Schaduw?, Anton T.E. Cruysheer
– Een archeoloog voor de klas: interview met John van der Sar, Sander Koopman

Download hier.

‘Elswout op de digitale kaart’, lancering & lezingen.

Soms wordt mooi nog veel mooier! Een maand of 6 geleden ‘passeerde’ in een weblog de Geometrische kaart van de Hofstede Elswout (1812) van Hendrik van Zutphen (zie bericht). En nu komt het onderstaande binnenvallen. Geweldig!  JH

Een in meerdere opzichten bijzondere en belangrijke kaart van buitenplaats Elswout in Overveen uit de collectie van het Noord-Hollands Archief is onlangs op spectaculaire wijze gedigitaliseerd door Picturae. De afmetingen van de kaart uit 1812, gemaakt door de landmeter Hendrik van Zutphen, zijn maar liefst 2,5 bij 2,15 meter! De kwaliteit van de scan is dusdanig dat diverse details die tot nu toe met het blote oog niet te zien waren, nu voor het eerst zichtbaar én leesbaar zijn.
Het Noord-Hollands Archief is trots op de digitalisering van deze kaart in het bijzonder en het beheer van het huisarchief van de buitenplaats én de kaartencollectie van Elswout in het archief van Staatsbosbeheer in het algemeen. Graag vestigen wij eens de aandacht op de archieven van deze bijzondere buitenplaats en daarom nodigen wij u van harte uit voor een informatieavond op maandag 25 maart aanstaande in de Janskerk, het publiekscentrum van het Noord-Hollands Archief in Haarlem. Op deze bijzondere avond wordt het resultaat van de digitalisering voor het eerst getoond en laten diverse sprekers uit verschillende vakgebieden hun licht schijnen over deze buitenplaats.
De kosten voor deze avond (inclusief consumpties) bedragen €4,-. Vanwege de beperkte ruimte is aanmelden verplicht. Dit kan via de website van het Noord-Hollands Archief of tel. 023-5172700.

Het programma van de avond is als volgt:
19.00  Ontvangst met koffie/thee
19.30  Welkomstwoord & korte inleiding, door Alexander de Bruin, hoofdconservator van de Topografisch Historische Atlas Noord-Hollands Archief
19.50  Toelichting op de digitaliseringstechniek door digitaliseringsbedrijf Picturae
20.15  Materiële staat en conditie van de originele kaart, door Frederike Leffelaar, senior conserveringsadviseur Noord-Hollands Archief
20.40  Belang van de kaart voor de geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur, door Christian Bertram, onderzoeker en docent geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur en architectuurgeschiedenis
21.05  Het oude en nieuwe Elswout, door Inger Groeneveld, architectuur- en interieurhistorica
21.30  Afsluitende borrel in het Archiefcafé

Rijksmuseum vraagt om hulp bij beschrijven van bloemen en planten.

   
Bloemen in fles, Dirck de Bray, 1674 (links)
Vier studies van roze en blauwe bloemen, Elias van Nijmegen, 1677 – 1755 (rechts)
Beeldbank Rijksmuseum, Amsterdam.

Het Rijksmuseum, Amsterdam wil de beschrijvingen van bloemen en planten, afgebeeld op tekeningen en prenten in zijn collectie, verbeteren en roept daarbij uw hulp in.

Hier vindt u enkele voorbeelden van prenten:
* Bloemen in fles, Dirck de Bray, 1674
* Vier studies van roze en blauwe bloemen, Elias van Nijmegen, 1677 – 1755

We zouden graag uw mening willen horen betreffende drie punten:
* Hoe zou u de twee bovenstaande prenten beschrijven? Valt er iets bijzonders te zeggen over de prenten, wat u in de beschrijving op zou nemen?
* In het algemeen, welke termen zou u gebruiken om afbeeldingen van bloemen en planten te beschrijven? Welke categorieën zou u belangrijk vinden in zulke beschrijvingen (e.g. soort, wetenschappelijke naam, symbolische interpretatie, bibliografie, etc.)?
* Welke bronnen gebruikt u, als experts, om planten en bloemen op te zoeken?

Op het moment ontwikkelen wij een annotatie programma welke het verzamelen van beschrijvingen van prenten ondersteunt. U kunt de applicatie Accurator uitproberen (de 1ste maal even registreren, navolgende keren aanloggen met de door u opgegeven gebruikersnaam & wachtwoord).
Op- en aanmerkingen op het programma zijn van harte welkom.

Namens het projectteam, Guus Schreiber, VU Amsterdam
commit-nl

Vakgroep Groen Erfgoed i.o.

De afgelopen maanden is veel werk m.b.t. de oprichting van de Vakgroep Groen Erfgoed verricht. Dit is gedaan door de verschillende werkgroepen, maar m.n. ook door de versterkte initiatiefgroep. De concepten voor de statuten, het huishoudelijk reglement, de gedragscode en de klachtenregeling liggen gereed. Het is de bedoeling deze op donderdag 21 maart toe te lichten (de gang naar de notaris kan daarna volgen).
Vervolgens moet een voorlopig bestuur van vier leden worden opgericht, leden worden ingeschreven en een eerste ledenvergadering worden georganiseerd. Op de eerste ALV van de Vakgroep Groen Erfgoed wordt dan het definitieve zevenkoppige bestuur gekozen door de leden van de vereniging.

Eventuele aanwezigheid bij deze belangrijke bijeenkomst (mijlpaal) van de Vakgroep Groen Erfgoed moet voor 15 maart a.s. worden gemeld. Doe dit dan bij voorkeur per mail: info@vakgroepgroenerfgoed.nl.
Kort voor de bijeenkomst ontvangt u dan de bovengenoemde stukken.

Donderdag 21 maart 2013, van 14.00 tot 16.30, Kinderdijkzaal van RCE, Smallepad 5, 3811 MG Amersfoort.

Definitieve programma Cascade RTC 23 maart 2013.

Het definitieve programma van de Ronde Tafel Conferentie op 23 maart a.s. luidt:

10.00-10.30  Ontvangst met koffie/thee
10.30-11.15  Willem Zieleman: De vervanging van Buxus door Ilex in de tuinen van Paleis Het Loo
11.15-12.15  Petra Doeve en Geert Overmars: Archeologie en tuinhistorisch onderzoek
12.15-12.30  Mededelingen
12.30-13.30  Lunch
13.30-14.30  Margriet Visser: de herinrichting van de Appelhof bij Museum De Buitenplaats volgens de aantekeningen van Ludolf Nijsingh uit 1716
14.30-15.00  Theepauze
15.00-15.30  Jos Kaldenbach: het Krelagearchief
15.30-16.00  Overige onderwerpen
16.00             Afsluiting

Aanmelden is nog mogelijk: € 19.50 voor deelname inclusief eenvoudige lunch en koffie/thee;  € 6,- voor deelname exclusief lunch. Voor introducés  € 23,50, resp. € 9,-. Opgave per email aan administratie@cascade1987.nl. Per post: Postbus 67, 4850 AB Ulvenhout. Vermeld daarbij uw naam, adres en e-mailadres. Betaling op nummer 3787274, t.n.v. Stichting Tuinhistorisch Genootschap Cascade te Ulvenhout.
Locatie: Restaurant Cunera, Grebbeweg 1, 3911 AS Rhenen (direct boven het NS-station). Achter het restaurant is voldoende parkeergelegenheid.

Noteert u ook alvast de data 18-20 april, Restauratiebeurs in de Brabanthallen, Den Bosch. Cascade is daar aanwezig met een stand en presenteert op zaterdag 20 april het programma ‘De groene discussie’.
Gratis toegang tot de beurs voor Cascadedonateurs, meer info binnenkort.