‘Een oude tuin’, maar welke?


Onbekende tuin  Bron: Floralia 1938

Kees Beelaerts van Blokland stuurde een scan van een pagina uit Floralia 1938, ‘Een oude tuin’ door Leonard A. Springer. En Kees vraagt zich af of iemand weet waar dit is, of dat het fantasie is.

Springer schrijft over een 2-tal schetsen, ‘denkelijk voor geschilderde behangsels’. Omdat de onderstaande afbeelding overeenstemt met een schilderij van een familielid (van Springer) die in Osdorp een optrekje had, plaats Springer beide werken rond Amsterdam. Springer licht een aantal elementen uit de afbeeldingen toe, met als laatste element ‘een bouwsel dat men noodig heeft, doch liefst niet ziet’. En als ik hem goed begrijp ziet hij dit als ‘het bewijs, dat de afgebeelde tuin niet enkel fantasie is, maar een afbeelding van een tuin, die werkelijk bestaan en als model voor een behang gediend heeft’.

Voor het complete artikeltje (pagina) en grotere weergave van de afbeeldingen, klik hier.

Namens Kees BvB


Onbekende tuin  Bron: Floralia 1938

Paleis en tuin Het Loo vóór de uitbreiding van 1692

Een jachtscène met prins Willem III, Dirk Maas (1659-1717)
Een jachtscène met prins Willem III, Dirk Maas (1659-1717)  Bron: historiek.net

In 2009 is de collectie van Paleis Het Loo, dankzij legaten, aankopen en schenkingen, weer uitgebreid. Een van de nieuwe schilderijen, een jachtscène met prins Willem III, geschilderd door Dirk Maas (1659-1717), bevatte een grote verrassing. Op de achtergrond van dit doek is een gebouw te zien wat na bestudering Paleis Het Loo bleek te zijn, vóór de uitbreiding van 1692. Van deze eerste fase van Het Loo, met de colonnades tussen hoofdgebouw en zijvleugels en zonder de boventuin, waren tot nu toe geen afbeeldingen bekend. "Het is verbazingwekkend hoe op het kleine oppervlak duidelijk de tuin met terrassen, de collonades en zelfs de Venusfontein te zien zijn", aldus de website van Paleis Het Loo Nationaal Museum.

Het bericht ging gepaard met bovenstaande foto. Na een verzoek stuurde de afdeling PR & Marketing van Paleis Het Loo Nationaal Museum gelukkig een detailfoto (klik op de onderstaande foto voor een grotere weergave).  JH

Detail met benedentuin
Detail met benedentuin.  Bron: Paleis Het Loo Nationaal Museum

Zocher on line


Aralia elata, door A. van der Hoop bij Zocher besteld voor Spaarnberg in 1841

Ons Zocher-onderzoek begint een gezicht te krijgen. De gegevens over de verschillende Zochers die we -met hulp van anderen- de laatste jaren hebben verzameld staan nu bij elkaar in een voorlopige digitale publicatie, die op gezette tijden van een up-date wordt voorzien. Het is nog lang niet wat het wezen moet, vele xe2x80x98korte waardestellingenxe2x80x99 zullen nog geschreven of aangevuld dienen te worden -er mankeert nog veel aan- maar alles wat we nu weten, willen we toch ook graag ten dienste stellen van derden. Anderen kunnen er verder mee, mits referenties worden gegeven natuurlijk.

Het werken aan deze publicatie gebeurt hap snap en zeker niet systematisch. Nu hebben de door de Zochers gebruikte bomen en heesters even onze aandacht. Zie hoofdstuk III.5. We hebben nu de gegevens die we hebben gevonden over toepassing van soorten en het gebruik van bomen en heesters bij elkaar geschreven (informatie uit de kwekerij-catalogi Rozenhagen; beplantingslijsten van Kasteel Linschoten; Kasteel Keppel; Huis Spaarnberg; Begraafplaats Soestbergen; Noorderplantsoen Wageningen; Singels Utrecht; Vondelpark; De Breeriet / Twickel). De gegevens bestaan uit hele bomenlijsten of uit enkele plantgegevens.

De vraag is nu in dit stadium; Wie kan ons aan meer gegevens over planten (vnl. gebruik van bomen en heesters en stinsenplanten) helpen, die door een van de Zochers werden toegepast en / of aanbevolen en / of door de kwekerij werden geleverd (met bronvermelding) ?

Carla Oldenburger, zie hier voor Zocher on line.

Platform Groen Erfgoed – ‘Historische stadsparken in de 21ste eeuw’

Datum: 3 maart 2010
Tijd: 13.30 tot 17.00 uur
Locatie: Kinderdijkzaal van Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Smallepad 5, 3811MG Amersfoort (routebeschrijving)

Het Platform Groen Erfgoed wordt georganiseerd door en voor de mensen die professioneel werkzaam en betrokken zijn bij beheer, restauratie en instandhouding van het groene erfgoed in Nederland. Doel van de bijeenkomsten is om theoretische en praktische kennis te delen over onderzoek, herstel en beheer van historisch groen erfgoed, waartoe naast buitenplaatsen en landgoederen ook begraafplaatsen, tuinen, kleine landschapselementen, kloostertuinen, stadsparken,  etc. behoren.

De komende bijeenkomst van het Platform is gewijd aan historische (met name 19de of begin 20ste eeuwse) stadsparken en hun specifieke vraagstukken rondom behoud en beheer. Stadsparken hebben hun eigen dynamiek. Als publiek bezit is er weliswaar continuïteit in de eigendomssituatie, maar het gebruik daarentegen is sterk aan wisselingen onderhevig. Het ‘wandelen en eendjes voeren’ wordt in de huidige tijd afgewisseld met grootschalige popconcerten en tijdelijke ijsbanen. Beheer, veelal als onderdeel van een gemeentelijke groendienst, is afhankelijk van overheidsfinanciën en politieke voorkeuren. De maatschappelijke betrokkenheid bij deze parken is groot; wijzigingen, maar ook reguliere onderhoudsmaatregelen vergen een goede voorbereiding.

In vier voordrachten wordt deze middag ingegaan op de historische achtergronden van stadsparken, de actuele vraagstukken rondom beheer, de betrokkenheid van bewoners en gebruikers, en de vraag hoeveel ruimte er is voor nieuwe ideeën, ingegeven door de huidige tijd.

Het programma
Vanaf 13.00 uur: Inloop met koffie en thee.
13.30 uur: Welkom en inleiding
13.45 uur: ‘Groene longen, betekenis en toekomst van het historische Nederlandse stadspark’, door Dr. Erik A. de Jong, Artishoogleraar Cultuur, Landschap en Natuur, Universiteit van Amsterdam.
14.25 uur: ‘Haarlemmerhout, levende historie’, door Fred van Klaveren, senior beheerder Haarlemmerhout en Bolwerken.
14.55 uur: Speakerscorner; aankondigingen en mededelingen.
15.00 uur: Pauze met koffie en thee
15.30 uur: ‘Burgerinitiatief voor behoud cultureel erfgoed’, door mw. Gita Straver, voorzitter van de ‘Werkgroep Springerpark’ uit Schoonhoven, welke in 2009 is opgegaan in de werkgroep “Historisch Groen”.
16.00 uur: ‘It’s not easy being green’, door Sylvia Karres, landschapsarchitect en directeur van Karres en Brands landschapsarchitecten, opsteller van de structuurvisie voor het Stadspark te Groningen.
16.30 uur: Discussie
16.45 uur: Afsluiting
Aansluitend: gelegenheid voor ontmoeting en discussie met een drankje.

U bent van harte uitgenodigd deel te nemen aan dit Platform Groen Erfgoed. Via groenplatform@cultureelerfgoed.nl kunt u zich aanmelden voor deelname.  Door ondersteuning van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn hieraan voor u geen kosten verbonden.

Tijdens het platform is er gelegenheid een relevante korte mededeling of oproep te doen. Wilt u van deze mogelijkheid gebruik maken, meldt u dit dan vooraf.

Namens de programmacommissie: Natascha Lensvelt, Annemarie van Leeuwen, Marloes Tigchelaar en Eric Blok.

Het “Maanpad” op De Viersprong ; soms zit het wel mee!

Het zijn die kleine succesjes die je in het veld het gevoel geven dat er iets bereikt kan worden. Na jaren van duwen en trekken maar vooral volhouden komt er soms beweging in vaste gewoonten. Op De Viersprong (Woudenberg) zijn we al een tijdje bezig met de boseigenaar om de cultuurhistorische waarden van de buitenplaats in het terrein te erkennen. Probleem met het terrein, zoals bij zoveel buitenplaatsen, is de tweedeling qua eigendom. Enerzijds de eigenaar van De Viersprong (6 ha.) anderzijds Henschoten Den Treek BV (de overige 25 ha van de parkaanleg). Waar we elkaar eerder voornamelijk in de haren vlogen om onze eigen belangen (bosbouw xe2x80x93 tuinkunst) veilig te stellen is er gaande weg ruimte gekomen voor verdieping in elkaars zienswijze. Het uitgevoerde tuinhistorisch onderzoek en het opgestelde beheerplan voor het gehele terrein zijn hier in grote mate bepalend in geweest.

Zoals helaas wel vaker het geval moeten de zaken soms eerst wat escaleren. Door het blessen van bomen met een hoge cultuurhistorische waarde werd als het ware het doodvonnis over de parkaanleg afgeroepen. Hierover is de eigenaar van De Viersprong persoonlijk met het bestuur van Henschoten Den Treek BV om de tafel gegaan. Op bestuurlijk niveau zijn knopen doorgehakt en met de opgestelde rapporten hebben we laten zien een serieuze en hoogwaardige partner te zijn. Bepaald is dat: xe2x80x9cOp De Viersprong de cultuurhistorische waarden gelden boven de bosbouwkundige waardenxe2x80x9d. Vervolgens mochten alle blessen verwijderd worden en omgezet naar de cultuurhistorische visie van de tuinbaas.


Topkaart situatie 1910 met het xe2x80x9cMaanpad"
Bron: Tuinhistorische waardering De Viersprong, Zweekhorst/van der Does 2009

Op 4 februari is het xe2x80x9cMaanpadxe2x80x9d herstelt. Na 80 jaar afwezigheid was dit fraaie element in 2 uur tijd!!!! terug. Als tuinconservator heb ik zorg gedragen voor het juist inmeten en uitzetten van de historische lijnen. Snappen wat de grote machines wel en niet kunnen. Rondlopen met de machinist en uitleggen wat de bedoeling van het pad is geweest. En dan zie je dat ook deze bosarbeiders hier enorm voor open staan en hier een stuk voldoening uit hun werk halen. De machinist heeft oprecht zijn best gedaan te snappen wat de bedoeling is geweest en hoe deze te vertalen in zijn werkzaamheden, gewoon meedenken!


Werk in uitvoering  Foto: Richard Zweekhorst, feb. 2010

Wat was de bedoeling?
Een wandeling door donker, geurend naaldbos. De vorm van het pad belet de wandelaar het bos te kunnen overzien. Er is geen licht aan het eind van het pad, wat de wandeling tot een aparte beleving maakt.

Midden in het bos gaan we deze zomer een bruggetje plaatsen met twee bankjes. Hiermee proberen we de wandelaar te attenderen op het bijzondere van deze plek en dit pad. Ongetwijfeld gaan we deze plek een invulling geven die het tot een plek maakt om te overdenken.


Na de kap  Foto: Richard Zweekhorst, feb. 2010

Opsteker voor de boswachter: ook op deze manier kwam er 150 m3 hoogwaardig Douglashout vrij voor de verkoop;
Opsteker voor de tuinbaas: weer een stukje park hersteld;
Opsteker voor de natuurwaarden: de boswachter inventariseert alle nesten en mogelijke waardbomen waarbij waardevolle corridors blijven behouden, hierbij versterken we ons als onderdeel van de EHS weer een klein beetje…;
Opsteker voor de eigenaar: de kosten van het herstel zijn te verwaarlozen;
Opsteker voor de raad van bestuur: een stukje van opaxe2x80x99s tuin terug in oude staat!

Ja, soms zit het mee en dat heb je ook zo nodig!

Richard Zweekhorst
Tuinen van Vroeger / tuinbaas De Viersprong in Woudenberg


Zagen  Foto: Richard Zweekhorst, feb. 2010

Warffumborg (Warffum) ?


Warffumborg (Warffum)? z.n. z.j.  Bron: Groninger Archieven

Bovenstaande betreft een tuinontwerp uit de Groninger Archieven (Van Bolhuis) waarvan de overlevering zegt dat het gemaakt is voor de Warffumborg. De borg is voor 1708 afgebroken en op het terrein staat nu de boerderij Het Schathuis, Kloosterweg 8 in Warffum.

Zoals je ziet staat op het ontwerp geen huis, geen jaartal en geen tekenaar (en de schaalaanduiding is in Fuss, Duits dus).
Ik heb een paar jaar terug Liesbeth Missel, Carla Oldenburger, en, via haar, Martin ten Broeke gevraagd of zij iets kunnen zeggen over de mogelijke tuinarchitect en periode van ontstaan. En dat was niet een gemakkelijk te beantwoorden vraag. Ruim geschat: 1685-1760, maar waarschijnlijk 1720-1730.
Als de ruime schatting juist is komt Warffumborg inderdaad in aanmerking. Daar woonde toen Louis Trip (ja, familie van) en we weten dat hij tussen 1689 en 1698 een grote verbouwing aan de Warffumborg liet uitvoeren. Als de tekening gedateerd moet worden tussen 1720 en 1730 komen ook andere borgen in beeld: Fraeylemaborg, Vredenburg en eventueel Breedenborg.

Ik heb de voor de hand liggende zoektocht langs familie-archieven en nabestaanden uitgevoerd maar met weinig resultaat (behalve dan een eenvoudig classicistisch ontwerp voor Zomerlust in Veendam, voor Hendrik Jan Trip en natuurlijk het ontwerp van Marot voor Meer en Burg in Heemstede van Jacob Hendricksz Trip).

Cascadevrienden, schijn uw licht eens over jaartal en maker van dit ontwerp…

Tineke Scholtens

‘Vorstelijk tuinieren’ in Teylers Museum (Haarlem)

David Howard, voormalige hoofdtuinier van de Britse kroonprins Charles, opende afgelopen zaterdag (30 jan.) de tentoonstelling ‘Vorstelijk tuinieren’ in Teylers Museum te Haarlem. Howard verzorgde van 1998 tot en met 2008 met een team van tuiniers de tuinen van Highgrove House, een buitenhuis van Charles in het zuidwesten van Engeland.

De expositie toont zeventig originele tekeningen die botanische kunstenaars uit acht landen maakten van de flora in deze tuinen, t.b.v. The Highgrove Florilegium. Naast deze tekeningen worden ook andere topwerken uit de botanische kunst getoond. Het betreft zogenaamde florilegia, bloemenboeken. Vele vorstenhuizen lieten in voorgaande eeuwen hun bloemen- en plantencollecties vereeuwigen in rijk geïllustreerde en exclusieve boekwerken. Een van de zeldzaamste en mooiste florilegia ter wereld bevindt zich in de collectie van Teylers Museum: de Hortus Eystettensis (1613) met handgekleurde afbeeldingen van exotische planten uit de tuin van kasteel Willibaldsburg in Eichstätt.

Een ander werk is Hortus Regius Honselaerdicensis (1685-1688), met bloemen die de Nederlandse stadhouder Willem III in de tuinen van paleis Honselersdijk verzamelde. Vele guldens betaalde Willem III voor de aanleg van één van de rijkste tuinen van de Nederlanden. Duizenden bloemen en planten werden voor hem verscheept. Met de collectie citrusbomen die hij wist aan te leggen, overtrof hij de verzameling van Lodewijk XIV bij Versailles.
Ook zijn enkele florilegia te zien van de hand van Pierre-Joseph Redouté (1759-1840) die als dé meester van de botanische kunst bekendstaat. In dienst van xe2x80x98rozenkeizerinxe2x80x99 Joséphine de Beauharnais (1763-1814), vrouw van Napoleon, kon hij zijn teken- en schildertalent optimaal ontwikkelen.

De tentoonstelling loopt t/m 9 mei 2010 en kent een programma van lezingen en workshops; zie de website van Teylers Museum.  JH

Zie ook boeken & dingen.

Letters P, H en B gewild?

Sinds jaar en dag kennen we al de PHB, Stichting tot Behoud van Particuliere Historische Buitenplaatsen, en de VPHB, de Stichting Vrienden van Particuliere Historische Buitenplaatsen.
En op 30 januari 2010 is nog een VPHB opgericht, de Vereniging Particuliere Historische Buitenplaatsen. Eigenaren van 109 historische buitenplaatsen hebben zich verenigd met de bedoeling de gemeenschappelijke belangen te verwoorden, hun belang te onderstrepen en hun voortbestaan te verzekeren.

Behalve dat de letters P, H en B gewild lijken te zijn, lijkt de aanduiding kenniscentrum er ook een te worden.
Een deel van de huidige PHB moet overgaan in een op te richten Kennis- en Adviescentrum Historische Buitenplaatsen (KAHB).
Beeckestijn podium voor tuin- en landschapscultuur moet een kenniscentrum voor tuinen, parken en buitenplaatsen worden. De term ‘kennismakelaar‘ wordt ook gebruikt.
En in het ‘Beleidskader Historische Landgoederen 2009-2012’ van GS van Zuid-Holland (zie ook eerdere weblog landgoedbiotoop) staat als een van de ambities de oprichting van een ‘kenniscentrum landgoederen bij het Erfgoedhuis Zuid-Holland‘. In de tekst staat ergens ook tussenhaakjes ‘website’, dus het lijkt eerder een single point of contacts te moeten gaan worden.

Boerderijen vernoemd naar veldslagen onder Napoleon


Boerderij bij Hummelo met de naam Maloi Jaroslawitz  Bron: mijngelderland.nl

Toevallig las ik een berichtje over een lezing waarbij mijn oog getrokken werd naar woorden als Van Heeckeren, Sonsbeek, Enghuizen en boerderijen vernoemd naar veldslagen onder Napoleon. Kende dit verhaal al wel, maar kon ’s avonds gelijk de details horen door naar de lezing te gaan. En je hoort altijd wel weer iets dat je nog niet wist of wat (bij mij) eigenlijk nooit helemaal doorgedrongen was.

Hendrik Jacob Carel Johan, Baron van Heeckeren, Heer van Enghuizen, Beurse, Beverweerd en Odijck (1785-1862) vocht in dienst van de Pruisen, later in dienst van Napoleon, maar was vervolgens ook nog eens adjudant van koning Willem I en o.a. lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Het verbaasd me altijd weer dat activiteiten uit iemands verleden blijkbaar latere hoge posities niet in de weg stonden.

Van Heeckeren trouwde in 1816 met Elisabeth Williams Hope, dochter van John Williams (klerk bij Henry Hope) en Anne Goddard, nicht van Henry Hope. Henry Hope had geen kinderen en John ‘werd als zijn zoon’; hij noemde zich toen John Williams Hope. En Henry Hope is die van het handelshuis Hope & Co, de bankier, de bezitter van Welgelegen te Haarlem. Een deel van zijn erfenis vloeit via John & Anne naar Elisabeth, en daarmee naar Van Heeckeren. En daar komt dus ‘zijn’ fortuin vandaan. Geld dat o.a. werd aangewend voor de aankoop van Sonsbeek (Arnhem) en noordelijk gelegen gronden, voor grootse werken op Sonsbeek, voor aankoop van gronden rond Enghuizen (Hummelo), ontginningen en bouw van boerderijen.

En van de gebouwde boerderijen vernoemde hij een aantal naar de veldtochten die hij onder Napoleon meemaakte.
Noordelijk van Sonsbeek: Moskowa (naast huidige begraafplaats & crematorium Moscowa) en de niet meer bestaande boerderijen Leipzig en Dresden. Op de topkaart zie ik overigens in dezelfde regio ook de naam Petersburg…
Rond Enghuizen: de nog bestaande boerderijen Bautzen, Lutzen, Talem, Montmirail, Beresina, Duben, Brienne, Maloi Jaroslawitz.

En (lang leve Google) eenzelfde invulling volgde ook in Driebergen-Rijssenburg. Aldaar kocht hij (als heer van het nabije Beverweerd en Odijck) een boerderij die hij later liet afbreken en opnieuw opbouwen. Deze kreeg de naam Champaubert, een plaatsje 80 km oostelijk van Parijs waar Napoleon in 1814 slag leverde met Pruisen en Russen. Iemand uit de regio Driebergen-Rijssenburg die nog meer namen weet toe te voegen?

Kleine leuke opmerkingen volgen altijd in het vragenkwartiertje: een nazaat wist te melden dat Van Heeckeren een been verloor in Rusland. Zijn houten been is bewaard gebleven, het ligt in depot in de Cannenburch en is van dusdanige kwaliteit dat het zelfstandig kan staan.

In 2014 volgde een correctie. De heer Gatacre van de Wiersse gaf aan dat het houten been van Van Heeckeren van de Wiersse (verre familie) was, hij verloor zijn been in Pruissen. Zie ook onderstaande reactie van 10 april 2014.

Jan Holwerda


Kasteel Enghuizen (Hummelo).
De brug bestaat nog. Van het huis resteert slechts een ruïne in het bos.