(OVERGENOMEN)

Genootschap Oud Westland wint de Ithakaprijs 2019 met de publicatie Buitenplaatsen in het Westland. Met smaak en tot voordeel aangelegd, Naaldwijk 2018

Gisteren vond op Kasteel Amerongen de uitreiking plaats van de Ithakaprijs en het Ithakastipendium. Prijs en stipendium bedragen ieder € 5.000,- en dit jaar worden zij voor vijfde keer uitgereikt. Het zijn de hoogste geldprijzen voor vernieuwend of verbindend onderzoek naar Nederlandse kastelen, historische buitenplaatsen & landgoederen. Ook journalistieke producties dingen mee naar de prijs. Dit initiatief van stichting Kastelen, historische Buitenplaatsen & Landgoederen is mogelijk dankzij een schenking van oud-staatssecretaris van Volksgezondheid mevr. Mr. Els Veder-Smit.

De jury koos Buitenplaatsen in het Westland. Met smaak en tot voordeel aangelegd vanwege de heldere beschouwing over de opkomst en de historische ontwikkeling van buitenplaatsen in het Westland, hun relatie met de opkomende tuinbouw in dit gebied en de manier waarop verbinding wordt gelegd tussen de afzonderlijke (nu verdwenen) buitenplaatsen in het Westland. Daarbij komt dat het boek goed is vormgegeven waardoor het een zowel inhoudelijk als visueel aantrekkelijke publicatie is. De inhoud van dit boek slaagt er goed in om de interesse voor dit specifieke Westlandse verleden een breed publiek op te wekken.

Het Ithakastipendium 2019 is toegekend aan Astrid Schutte voor een literair non-fictieproject rond Huis Baak, getiteld Een laatste heer. Hierbij gaat zij in op de relatie tussen de laatste eigenaar van deze buitenplaats en een zoon van een eenvoudige pachtboer die bankdirecteur wordt. De jury waardeert dit voorgenomen onderzoek naar de verhoudingen tussen eigenaar en pachters; een wereld die vaak wordt afgeschermd. De jury hoopt van harte, dat het onderzoek leidt tot een interessante uitgave voor een breed lezerspubliek.

Voor de Ithakaprijs 2019 was sprake van nog acht inzendingen:
* Peter de Jong, Van Macht naar Folklore. Heerlijkheden in Zuid-Holland na de Franse Tijd, Woudrichem 2018.
* Willemieke Ottens / Els van der Laan – Meijer / Karin Bevaart, Groene Parels in Overijssel. Wandelen door lommerrijke landschapsparken, Zwolle 2019.
* Michiel Purmer, Het landschap bewaard. Natuur en erfgoed bij Natuurmonumenten, Hilversum 2018.
* Kees van der Leer e.a., Historisch Voorburg, De Vliet langs Leidschendam en Voorburg van de Vlietlanden tot de Hoornbrug, Voorburg 2018.
* Stichting Pieter en Greet Battjes tot instandhouding van Landgoed Bosch en Vaart, Bosch en Vaart. Schoonheid aan het water, Meppel 2018.
* Eddy ter Braak / Cees Jan Frank / Wilma Nijenhuis-ten Arve / John Töpfer, De Cloese. Havezate aan de Berkel, Utrecht 2018.
* Caspar Visser ’t Hooft, Een hof tot ons gerief. De geschiedenis van zeven buitenplaatsen en hun bewoners, Utrecht 2019.
* Trudi Woerdeman, Tuinieren met Stinzenplanten. Vreugde van een vroege lente, (2de geheel herziene en uitgebreide druk), Laag Keppel 2018.

De Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitectuur (NVTL) ziet duurzaam ontwerp van groen erfgoed als een collectieve missie. In de tentoonstelling ‘Buitenruimten van betekenis’ presenteren zij plannen van aangesloten tuin- en landschapsarchitecten die de geschiedenis gebruiken als inspiratiebron. Dat vraagt om respect voor het ontwerp van voorgangers, de context van de omgeving en het verhaal van de plek. Negen van deze ontwerpen zijn eerder dit jaar uitgekozen om in het themanummer van Tuin & Landschap, nummer 20 (zie hier), gepubliceerd te worden, zij geven een impressie van de ’state of the art’ van het vak op dit gebied. In alle tentoongestelde projecten hebben de tuin- en landschapsarchitecten gezocht naar een balans tussen hedendaags ontwerp en respect voor de historische context.

Debat & Opening Tentoonstelling
TU Delft
30 Oktober
Aanmelding gesloten

Tentoonstelling
Oostserre Bouwkunde TU Delft
Julianalaan 134 Delft
31 oktober tot en met 4 november
Toegang: Vrij

Onze zuiderburen gaan door. Na Methodologie voor het beheer van historische tuinen en parken in Vlaanderen (zie hier) en Handleiding voor het beheer van historische dreven en wegbeplantingen (zie hier) is dit jaar verschenen: Handleiding voor het beheer van hagen en houtkanten met erfgoedwaarde, van de hand van Thomas Van Driessche.

Hoofdstuk 1 maakt de lezer wegwijs in de verschillende benamingen voor hagen en houtkanten die vroeger in Vlaanderen voorkwamen. Het tweede hoofdstuk schetst een korte geschiedenis van de lijnvormige beplantingen in Vlaanderen van de middeleeuwen tot de 20ste eeuw. Hoofdstuk 3 behandelt het beheer van hagen en houtkanten in het verleden. Inzicht in het historisch beheer is van groot belang om hagen en houtkanten met erfgoedwaarde in stand te kunnen houden. In het vierde hoofdstuk wordt dieper ingegaan op het hedendaags beheer van dit type erfgoed. Hoofdstuk 5 geeft een overzicht van de bomen en struiken die vroeger in Vlaanderen gebruikt werden voor het aanleggen van hagen en houtkanten.

Zie hier voor meer en download.

Foto met Kornelis Jan Verheij (1859-1907) met zijn rijwiel op een laan met bomen, vermoedelijk in de omgeving van Utrecht. Bron: Het Utrechts Archief

O ja, lanen met om en om naald- en loofbomen. Hier boven eerder opkweek van kerstbomen in een laan, maar wel dat type laan oproepend. Je komt ze vaker tegen. In foto, tekening, ontwerp… Hier onder nog twee voorbeelden die me direct te binnen schieten. Enne vul eens aan zou ik zeggen…
Jan Holwerda

De Loolaan met naald- en loofbomen (ca 1845)  Bron: Gelders Archief

Links: gemengde laan op Het Loo op uitsnede van een kaart van Apeldoorn en Het Loo (ca. 1820), J. Kremer  Bron: CODA
Rechts: gemengde laan (coniferen en loofhout) van Beeckestijn op uitsnede van de bekende plattegrond van Beeckesteyn (1772), naar tekening (1770) van J.G. Michael  Bron: NH Archief

Op 23 september 2019 is de Stichting Kennisontwikkeling Groen Erfgoed opgericht. Doel is het realiseren van geschikte opleidingen voor mensen die zich beroepsmatig of als vrijwilliger bezighouden met het onderzoeken, beheren en onderhouden van groen erfgoed zoals historische tuinen en parken, buitenplaatsen, begraafplaatsen en historische bossen.

De oprichters van de Stichting Kennisontwikkeling Groen Erfgoed zijn werkzaam op het gebied van groen erfgoed en vertegenwoordigen uiteenlopende organisaties van groen erfgoed specialisten, waaronder het Gilde van tuinbazen, de Erfgoedhoveniers, de Vakgroep Groen Erfgoed (gespecialiseerde onderzoekers en ontwerpers) en de Nederlandse Tuinenstichting. Ze hebben vanuit hun eigen praktijk de afgelopen twee decennia al diverse soorten cursussen georganiseerd in samenwerking met Hogescholen (Den Bosch, Utrecht) en met provinciale organisaties in o.a. Gelderland en Drenthe. Door de oprichting van de stichting kunnen deze activiteiten verder worden uitgebouwd en geprofessionaliseerd.

Cursusaanbod en cursussen en opleidingen in ontwikkeling:
‘Historische tuinen in theorie en praktijk’
‘Stinzenplanten in het historisch groen’
‘Groen Erfgoed’
‘Vrijwilliger Historisch Groen‘
‘Instandhouding en beheer van historische bossen’
‘Hovenier Historisch Groen’

Voor details betreffende het voorgaande en meer informatie over alle activiteiten kunt u terecht op www.kennisontwikkelinggroenerfgoed.nl.

Meisjes met tuingereedschap in de tuin van de Bewaarschool aan de Langebrug in Leiden
Bron: Erfgoed Leiden en Omstreken.

Bovenstaande foto kwam ik tegen in de beeldbank van Erfgoed Leiden en Omstreken. Een prachtige foto. ‘Meisjes met tuingereedschap in de tuin van de Bewaarschool aan de Langebrug in Leiden’ zegt de omschrijving. Met die meiden en die perkjes denk je al snel aan het boek Er stond een vrouw in de tuin. Maar met Rijswijk om de hoek kom je ook al snel op de gedachte dat één van die meiden maar zo op de tuinbouwschool Huis te Lande terecht zou kunnen zijn gekomen. Doorzoekend op Huis te Lande stootte ik op artikelen van Frans Holtkamp, o.a. ‘Tien pioniersjaren op “Huis te Lande”‘. En op het filmpje ‘Huis te Lande, initiatief van Jacoba Hingst, jaren dertig’. Aangegeven wordt dat in 2020 een boek over de geschiedenis van Huis te Lande zal verschijnen…
Jan Holwerda

De tuinbouwschool voor meisjes Huis te Land te Rijswijk in de Panorama van 1917.
Bron: ‘Tien pioniersjaren op “Huis te Lande”‘.

Gisteren promoveerde Joke Draaijer op de biografie Landgoed als leerschool. Biografie van Philip Dirk baron van Pallandt van Eerde (1889-1979). Het resultaat is nu verkrijgbaar bij Uitgeverij Verloren:

(OVERGENOMEN)
Philip Dirk baron van Pallandt groeide op in Den Haag en op het familielandgoed Duinrell. Als jonge man genoot hij alle voorrechten van zijn stand. Na het stoppen van het huisonderwijs wist hij niet goed welke kant hij uit moest. Toen hij in 1913 onverwacht kasteel en landgoed Eerde bij Ommen erfde, kreeg zijn belangstelling voor de natuur een nieuwe dimensie. Ook op spiritueel vlak ontwikkelde hij zich. Hij kwam in contact met Krishnamurti en schonk zijn landgoed in 1924 aan een stichting die de ‘wereldbroederschap der mensheid’ wilde dienen. Zeven jaar later kreeg hij het terug. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin hij enkele maanden gevangen zat in Buchenwald, zette hij zich vooral in als bestuurder van de scouting en natuurbeschermingsorganisaties. In deze mooie biografie, gebaseerd op diepgaand bronnenonderzoek en egodocumenten,  gaat Joke Draaijer op zoek naar de wortels van het idealisme van Van Pallandt.

Zie ook de Volkskrant en meer over de promotie.

Joke Draaijer, Landgoed als leerschool. Biografie van Philip Dirk baron van Pallandt van Eerde (1889-1979), 2019, ISBN 9789087048006, € 35,-, 384 p.

(OVERGENOMEN)

Op woensdagmiddag 2 oktober 2019 vindt bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) het platform Groen erfgoed plaats. Dit keer staat het thema toerisme in relatie tot groen erfgoed centraal. U bent hiervoor van harte uitgenodigd bij de RCE in Amersfoort.

Welke invloed heeft toerisme op de instandhouding van groen erfgoed? Welke bezoekers voelen zich aangetrokken tot Nederlandse tuinen, parken en andere groengebieden? Wat is het aanbod in Nederland en sluit dat aan op de (potentiële) vraag? We gaan met elkaar in gesprek over de baten: komen deze wel terecht daar waar de kosten voor het groenbeheer worden gemaakt? Naast de financiële baten bespreken we ook de andere voordelen van het ontvangen van bezoekers.

Het programma.
Aanmelden.

Huis Hemmen (1945, Hemmen)  Bron: Gemeente Overbetuwe

2019 en 2020 staan in het teken van 75 jaar Bevrijding. 4 september 1944 begon de Slag om de Schelde, 12 september 1944 was het Limburgse dorp Mesch het eerste bevrijde (kerk)dorp van NL. En op 17 september 1944 ging operatie Market Garden van start. Negen dagen later was deze operatie mislukt. De geallieerden kregen de brug over de Rijn bij Arnhem niet in handen en de Betuwe werd de grens tussen het door de Duitsers bezette noorden en het door de geallieerden bevrijde zuiden.

Huis Hemmen (ca. 1935, Hemmen)  Bron: Gemeente Overbetuwe

In die Betuwe, ten westen van het dorp Hemmen bij Zetten, lag Kasteel Hemmen. Op 23 september 1944 werd Hemmen bevrijd, in november volgde evacuatie en tussen 28 december 1944 en 5 januari 1945 was Kasteel Hemmen afwisselend in handen van de Duitsers dan wel Engelse en Canadese troepen. Op 5 januari 1945 kwam de locatie definitief in handen van de geallieerden. Locatie, want na beschietingen met fosforgranaten stonden de muren nog overeind, maar was het verder een ruïne. Deze ruïne werd de volgende dag nog verder verwoest door beschietingen door tanks, om te voorkomen dat het nog een uitvalsbasis voor de Duitsers kon gaan vormen. Toch waren er op 22 januari nogmaals gevechten. Na de oorlog werden resterende muurdelen omver getrokken; het niveau kelderverdieping resteerde.

Huis Hemmen (1946, Hemmen)  Bron: Gemeente Overbetuwe

Huis Hemmen (ca. 1935, Hemmen)  Bron: Gemeente Overbetuwe

Vanaf de jaren ’30 van de 20e eeuw viel het beheer onder Stichting het Lijndensche Fonds voor Kerk en Zending, dit nadat de laatste heer van Hemmen, Frans Godard baron van Lynden van Hemmen (1836-1931) kinderloos was overleden. Het huis werd een conferentieoord, de Oecumenische Beweging in Nederland was kind aan huis. Hoe het lijntje precies liep weet ik niet, maar het resultaat was dat de herbouwpremie na WO II door de Nederlandse overheid toegekend, niét werd gebruikt voor herbouw van Huis Hemmen. Een groot deel van de premie werd gebruikt voor de bouw van conferentieoord Hydepark te Driebergen (ook daar was het huis in WO II verloren gegaan, zij het niet door gevechten).

De Kasteeltuin van Hemmen, rechtsboven de ruïne van het Huis

In de jaren ’90 is de deels ommuurde voormalige moestuin van Huis Hemmen opgeknapt en is daar onder de naam Kasteeltuin een prachtige plek ontstaan. In 1997/1998 volgde consolidatie van de restanten van het Huis; deze geven een goed idee van de omvang van het voormalige huis als hart van het tegenwoordige Landgoed Heerlijkheid Hemmen.

Hemmen, zonder Huis en koetshuis (2019).

En zo zijn er vele voorbeelden van WO II verwoestingen, verspreid door heel het land, maar met name in Zeeland, Limburg en Gelderland. In 2011 stelde Mariëlle Bakker het NKS rapport Vernietiging en wederopbouw. Nederlandse kastelen en buitenplaatsen tijdens de Tweede Wereldoorlog op, zie hier. Dit jaar startte het project Oorlog in Arcadië, 1940-1945, zie hier. En eerder hadden we het bericht Koninklijke tuinen en Iedereen tuinier in oorlogstijd op deze website, klik hier.
Jan Holwerda