Het doel van het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 is om mensen bekend te maken met historische buitenplaatsen in Nederland en daarmee aandacht te vragen voor het behoud van dit culturele erfgoed. Een buitenplaats is van oorsprong natuurlijk een bezitting van een stadsmens die ‘s zomers de drukte en stank van de stad wilde ontvluchten en zich met zijn hele gezin ‘buiten’ ging terugtrekken. Bekend is dat vanwege de slechte economische situatie in Nederland velen rond 1800 deze buitens niet meer konden onderhouden en ze verkochten voor afbraak. Van anderen is bekend dat zij het nog wel een eeuw langer wisten uit te houden, maar dat zij hun bezitting toch aan het eind van de 19de eeuw moesten verkopen. Er zijn nogal wat buitenplaatsen die toen aan gemeenten werden verkocht of geschonken, om een tweede leven te beginnen als openbaar park (met wel of niet een opengesteld huis) of als begraafplaats. Aanvankelijk kwam het grote publiek hierdoor in aanraking met historische buitenplaatsen.
De buitenplaatsen Weltevreden (links) en Welgelegen (rechts), nu onderdeel van Artis Amsterdam.
Particuliere buitenplaatsen zijn vaak niet toegankelijk, in tegenstelling tot de huizen en tuinen van (semi)overheidsinstellingen. Bekende voormalige buitenplaatsen zijn begraafplaats Zorgvlied (Amstelveen), begraafplaats Westerveld (Driehuis), park Randenbroek (het huis van Jacob van Campen in Amersfoort), wandelbos Nimmerdor (het huis van Everhard Meyster in Amersfoort), villapark Duin en Daal te Bloemendaal en ook een goed voorbeeld zoals ik deze dagen weer besefte is een deel van Artis (de buitenplaatsen Weltevreden en Welgelegen; de huizen zijn nog altijd te zien langs de Plantage Middenlaan, zie foto). Er zijn veel en veel meer voorbeelden. Ik bedoel hier dus niet opengestelde buitenplaatsen (zoals van Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen of van Natuurmonumenten), maar openbare gemeentelijke wandelparken, waar aan nog steeds de karakteristieke kenmerken van de voormalige buitenplaats zijn te zien. Misschien ook nuttig om eens op een lijstje te zetten, net als de lijst Complex Historische Buitenplaatsen, want vaak ontbreken die op de buitenplaats-overzichten. CO
