Jan Freriks en Daan van der Have in de tuin van Villa Augustus (Dordrecht).

Jan Freriks (1929) bezit een schat aan kennis over de beredeneerde snoei van leifruit, waarbij achter ieder knipje een gedachte zit. Deze vorm van hovenierskunst die nut en schoonheid in één concept verenigt, geldt sinds de 17de eeuw als kunstvorm met vorstelijke allure. De hedendaagse machinegerichte fruitteelttechnieken hebben de oude snoeitechniek echter verdrongen, waardoor leifruit in Nederland nu nog slechts op enkele (historische) buitenplaatsen – waaronder bij Villa Augustus – te vinden is. De laatste jaren lijkt de belangstelling voor deze vorm van hovenierskunst weer toe te nemen, wat voornamelijk te danken is aan Freriks die met veel passie de kennis en het ambacht van deze bijzondere snoeivorm in leven probeert te houden. Hij is opgeleid als tuinbouwvakonderwijzer en deed later in de praktijk zo’n dertig jaar onderzoek naar onder andere oude fruitrassen en geïntegreerde bestrijdingsmiddelen met als doel de nuttige vijanden te sparen.

In de periode 1 maart – 9 augustus, maken deelnemers in vijf dagen tijd kennis met alle facetten van deze bijzondere en bijna verdwenen vorm van hovenierskunst. Doordat in de tuin van Villa Augustus zowel jonge leiperen als bomen in volwassen vorm aanwezig zijn, maakt de cursist in zes maanden tijd met alle groeistadia van de leipeer en de bijbehorende snoeitechnieken.

Snoeidagen: 1 maart (theoriedag), 8 maart (wintersnoei), 10 mei (scheutdunning), 21 juni (1e nijping) en 9 augustus (2e nijping) ; van 10.00 tot 15.30 uur (lunch van 12.30-13.30)
Kosten €325,- pp (incl. lunch)
Aanmelden bij Villa Augustus, 078-6393111 (max. 8 cursisten)
www.villa-augustus.nl

In Hovenierskunst in palmet en pauwstaart (1994) heeft Jan Freriks samen met Wybe Kuitert de geschiedenis en techniek van het snoeien van leifruit beschreven. Overigens, Wybe kortte zijn tekst ook in en werkte deze bij, zie de PDF : Geschiedenis van het Leifruit in de Lage Landen. Hiernaast is er nog de heruitgave van De teelt van leifruitbomen, van Freriks.

Arjan den Boer van ab-c media laat zo af en toe hele mooie ideeën zien om met innovatieve technieken erfgoedcollecties digitaal te ontsluiten, presenteren en verrijken. Zo berichtte hij een half jaar geleden over een groeikaart van Utrechtse kastelen en buitenplaatsen. Dit in de vorm van een heatmap of warmtekaart. Zo’n kaart laat door een kleurverloop zien waar hoge concentraties van bepaalde punten liggen, denk aan het alom bekende buienradar.

Open in groot venster

Arjan combineerde de lijst van utrechtsebuitenplaatsen.nl met dateringsgegevens uit de Cultuurhistorische Atlas van de provincie Utrecht; alleen buitenplaatsen die nog geheel of gedeeltelijk bestaan zijn opgenomen.

De groeikaart geeft inzicht in het ontstaan van Utrechtse kastelen en de zogenoemde buitenplaatsenzones. Zo zie je de kleurwolken boven de Vechtstreek spectaculair groeien in de 17e en 18e eeuw toen vele rijke Amsterdammers een buitenplaats langs de Vecht bouwden. Het aantal buitenplaatsen op de Utrechtse Heuvelrug zie je vooral toenemen in de 19e en begin 20e eeuw.
Voor de incrowd zijn die zone’s en periode’s geen nieuws, maar om het op deze wijze in beeld te brengen wel. Briljant. Een add-on zou het opnemen van verdwenen buitenplaatsen zijn; je zou die zien verschijnen en later in de tijd weer verdwijnen.

Als je ver inzoomt op de kaart krijgen de individuele buitenplaatsen elk hun eigen kleurwolkje. Ver uitzoomen geeft de indruk dat de hele provincie een grote buitenplaats is. De kleurwolkjes vloeien dan in elkaar over, net als op buienradar; alsof het dan in heel Nederland regent.
Normaal gesproken zijn de punten en bijbehorende details in een heatmap niet individueel benaderbaar, maar Arjan heeft een technisch trucje uitgehaald waardoor je met de muis over de kleurwolken kunt gaan om de namen van de buitenplaatsen te zien. Je kunt ook klikken voor details en een foto.  JH

Voor het complete bericht zie ab-c media.

HAS KennisTransfer & Vereniging Kennisontwikkeling Groen Erfgoed organiseren:
De openbare college reeks: De praktijk van de Vakspecialisten Groen Erfgoed.

* De tuinbaas aan het werk
17 januari 2013, 18.30-21.30
Johan van Galen van Last (Natuurmonumenten)

* Praktijk van een onderzoeksbureau
7 februari 2013, 18.30-21.30
Lara Voerman (SteenhuisMeurs)

* Huidig gebruik historisch plantensortiment
21 februari 2013, 18.30-21.30
Trudi Woerdeman (De Warande)

* Praktijk van de restaurerende TL-architect
11 april 2013, 18.30-21.30
Anja Guinee (Anja Guinee Landschap Architektuur)

Deelname kost € 50 excl. BTW per college, inclusief eventueel lesmateriaal, koffie & thee. Vooraf graag aanmelden via de website.

HAS KennisTransfer
Onderwijsboulevard 221
5223 DE ‘s-Hertogenbosch
073 – 692 37 74

Zie ook website. Voor eventuele vragen: FaL@hasdb.nl of (073) 692 36 37.

Hek van Vreedenhoff (Nieuwersluis), ca. 1895.  Bron: Het Utrechts Archief.

Een boek dat snel uitverkocht was en waar ik lang naar ‘zocht’ is Hekken in Nederland (2002) van Peter Meijer. Een aantal maanden geleden liep ik eindelijk tegen een tweedehands exemplaar aan (m’n vader vond het een prachtig boek, maar dat terzijde). Zie ik vandaag dat het boek online is komen te staan! Eerder was dit al het geval met veel andere boeken van het toenmalige Monumentenzorg, je weet wel van die boeken over de monumenten in een stad, regio of streek. Voordeel is natuurlijk dat het nu voor iedereen toegankelijk is, in ieders kast die PC heet staat en dat zoeken met welk woord dan ook lekker simpel is. En je kunt ‘m nog downloaden ook. Maar die versie is toch nooit zo mooi als het fysieke boek, toch blij dat ik ‘m in de kast heb.  JH

Zie de online versie op DBNL (Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren).

Hek Doornburg (Maarssen). Foto: Laura Fokkema (2010).

Leydse courant van 30 mei 1768.

Ik zat wat te zoeken om op de weblog te zetten. In deze dagen doe je dat met woorden als vuurwerk en buitenplaats. Geinig, een van de eerste krantenstukjes die ik tegen kom gaat over vuurwerk op Beekestein (Leydse courant van 30 mei 1768). Dit in het kader van een bezoek van de Prins Erf-Stadhouder en deszelfs Koninglyke Gemaalin. Dit bezoek van Willem V en Wilhelmina van Pruisen werd al wel in de boeken vermeld (bron en bevestiging van het bestaan van de colonade), en ‘nu’ ook in de krant.
Door de eeuwen heen werd bij bezoeken door of gebeurtenissen betreffende de Oranjes veel de lucht in geschoten. Een hele mooie impressie geeft een perspectiefkastje in bezit van Museum Rotterdam. Een perspectiefkastje met  beschilderde glasplaten die een voor-, middden- en achtergrond vormen en daarmee een drie-dimensionaal effect laten ontstaat. En laat dit nu Willem V en Wilhelmina van Pruisen met vuurwerk betreffen.

De colonade van en vuurwerk op Beeckestijn zal er anders uit hebben gezien, maar de afbeelding laat je wel wegdromen…  JH

Willem V en Wilhelmina van Pruisen met vuurwerk.  Bron: Museum Rotterdam.

Toegangslaan van Remmerden (Rhenen), 1962-1963, Gerard Ketner.

De eerste foto van de toegangslaan op Remmerstein (Rhenen), is bijna 50 jaar oud, genomen in de winter van 1962-1963, door Gerard Ketner. De tweede foto van dezelfde toegangslaan vond ik op internet en is genomen in 2006, allebei in de sneeuw. De geschiedenis spreekt voor zichzelf.

Voor alle Cascade-vrienden Mooie Kerstdagen en een gelukkige toegang tot het Nieuwe Jaar.  CO

Zo tegen het eind van het jaar toch nog even wijzen op wat andere plaatsen op onze website waar ook wel eens wat wordt toegevoegd, maar wat misschien aan de aandacht ontsnapt (is):
– Communicatie>Bulletin: steeds meer artikelen zijn als PDF beschikbaar; recent zijn die van 2010 toegevoegd, iets langer geleden een aantal oudere
– Communicatie>Nieuwsbrief: dit jaar zijn er weer 4 verschenen
– Communicatie>Eerste kennismaking met…: een nieuwe rubriek in de nieuwsbrief, met ook een eigen page; tot nu met 2 tuinarchitecten
– Communicatie>Foto’s bekijken: we zijn niet compleet; toegevoegd zijn de jubileumtrip en -symposium; meer is WELKOM (mail webmaster@cascade1987.nl)

Tekening van admiraalschip ’t Huis Tijdverdrijf, Willem van de Velde de Oude.

Detail met Tijdverdrijf.

Dinsdag 11 dec. startte de tv-serie De Gouden Eeuw (goudeneeuw.ntr.nl ; www.uitzendinggemist.nl). Gedachten in de vorm van een opeenvolging van kreten schoten door mn hoofd: De Gouden Eeuw-handel-VOC-schepen-schip Tijdverdrijf-buitenplaatsen. Die laatste twee door een eerdere mail van René D. over schepen met een buitenplaatsnaam.

Vele schepen van de Oost- en van de West-Indische Companie droegen namen van de verschillende gewesten, van steden en kleine plaatsen, van vorstelijke personen en regenten. Maar ook die van heerlijkheden en buitenplaatsen, de bezittingen van de bewindhebbers van beide compagnieën.
Zo was er het schip ’t Huis Tijdverdrijf, vernoemd naar het gelijknamige buitenverblijf te Egmond op den Hoef. Eigenaar was Cornelis Jansz. Witsen (1605-1669), sinds 1655 bewindhebber van de West-Indische Compagnie. Het schip ’t Huis Tijdverdrijf werd in 1655 in dienst genomen, in eerste instantie als admiraalschip van De Ruyter. In november 1683 verging het schip in een storm.

Het bijzondere van dit schip is niet alleen de vernoeming naar een buitenplaats (dat kwam meer voor), maar met name de rijk versierde spiegel van het schip. Deze laat een groot gebouw door geboomte omgeven zien, vrijwel zeker ’t Huis Tijdverdrijf (een andere afbeelding van het huis is niet bekend). De kunstschilder van m.n. marines, Willem van de Velde de Oude (ca. 1611-1693) maakte een tekening (boven) en een schilderij (onder).

Op de VOC site is een Schepenlijst te vinden. Bladerend springen diverse buitenplaatsnamen direct naar voren.  JH

Dutch Flagships at Sea in a Moderate Breeze under Easy Sail (1672),
Willem van de Velde de Oude. Bron: wikimedia.org (groot).

Detail met Tijdverdrijf.

Vaeshartelt (Meerssen), het Grand Canal in haar glorietijd (186x).
Links de achterzijde van de gebouwen en de grote cascade, midden het Grand Canal.
Uit: Album dédié à mes enfants et mes amis (1863/6/8) Bron: www.regout.be.

In een persbericht meldt de provincie Limburg dat Vaeshartelt in het kader van de subsidieregeling Buitenplaatsen 2012 kan rekenen op een bijdrage van maximaal € 188.500,- voor het herstel van haar Engelse landschapspark.
Met deze subsidie kunnen de volgende onderdelen van het park worden hersteld: het oorspronkelijk Pinetum (naaldbomenbos), het Grand Canal met waterval, waterloop en fonteinen en het 18e eeuws Sterrenbos.

De bovenstaande afbeelding van het Grand Canal komt uit het Album dédié à mes enfants et mes amis (1863/6/8). Een stoommachine pompte, ongetwijfeld met hels kabaal, water in een ijzeren reservoir van waaruit vervolgens de fonteinen en cascaden gevoed werden. De renovatie zal vast een herstel van het Grand Canal en een of meer fonteinen nastreven, maar vast niet de rijke, zo u wilt overdadige, aankleding als op de afbeelding. Al kan de K van Kitsch net zo mooi zijn als de K van Kunst.  JH

De achterzijde van de gebouwen en de waterloop (Grand Canal) in 2007.
Foto’s: Jan Holwerda.

De in voorgaande bericht genoemde NSW, Natuurschoonwet, dateert uit 1928 en kent dus een geschiedenis. Deze wordt in de recent verschenen publicatie Vrije Wandeling van Wybren Verstegen beschreven. De aanleiding was een collectie unieke kaarten, de zogenaamde NSW Landgoedkaarten. Deze serie bestaat uit 304 bladen. Op de Bonnekaarten (schaal 1:25.000) uit ca. 1930 zijn door Staatsbosbeheer voor eigen gebruik rond 1950 de Nederlandse landgoederen volgens de Natuurschoonwet van 1928 met de hand ingetekend. De kaarten werden eind jaren negentig van de vorige eeuw door ing. W. van Vliet uit een afvalcontainer van het Ministerie van Landbouw gered en verdwenen onder het bed van de vinder. Later is deze collectie in bezit gekomen van Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit Amsterdam.

NSW-landgoederen Doorn.  Bron: beeldbank VU Amsterdam.

De Vrije Wandeling gaat over het ontstaan van de wet tijdens de ‘groene golf’ van de jaren 1920-30, over de organisaties die de wet steunden (met name de Vereniging Natuurmonumenten en de ANWB) en de parlementaire discussies over de wet; voor de wet werd aangenomen maar ook nadien toen de wet werd aangepast aan nieuwe omstandigheden. Het onderzoek gaat tot en met het jaar 1995 toen een belangrijke ‘herschikkingsoperatie’ werd afgesloten.

De publicatie is vrij beschikbaar op internet. Het betreft een zogenaamde verrijkte digitale studie. Dat betekent dat behalve de kaarten ook krantenartikelen of parlementaire stukken over bedreigde landgoederen direct (door links) vanuit de tekst te raadplegen zijn: Vrije Wandeling online en Vrije Wandeling als PDF.

De prachtige verzameling van honderden met de hand ingekleurde kaarten, waarmee nauwkeurig kan worden gereconstrueerd waar welke NSW-landgoederen lagen en welke omvang zij hadden, is ook digitaal beschikbaar: hier en hier.  JH