Cantonspark (Baarn)

(OVERGENOMEN)

KNOB Collegetour ‘Groen erfgoed’
Donderdag 20 mei 2021
16:00 – 17:30
Online via Zoom

Op donderdag 20 mei vanaf 16.00 uur organiseert de KNOB alweer de zesde lezing in de KNOB Collegetourreeks. Dit keer gooien we het over de groene boeg en neemt landschapsarchitect Peter Verhoeff van Stichting In Arcadië het woord. Deelname is gratis, u kunt zich nu registreren.

Peter Verhoeff neemt ons mee in het onderzoek en ontwerp van twee uiteenlopende projecten. Allereerst zal het Kooibos van Landgoed Middachten worden besproken waarvoor historisch onderzoek is uitgevoerd. Het bos is wat betreft morfologie een zeer interessant gebied wegens zijn ligging op de steilrand waar de hogere zandgronden van de Veluwezoom overgaan in de laaggelegen broekgronden van het rivierdal van de IJssel.

Het tweede project is het Cantonspark in Baarn, een openbaar park met botanisch verleden. Stichting In Arcadië is in 2018 benaderd door de gemeente Baarn om, als voorbereiding op een restauratie en kwaliteitsverbetering van het Cantonspark, een historisch onderzoek met waardestelling op te stellen. De reden hiervan was onder andere omdat het park, ondanks de inzet van de gemeente en de Stichting Vrienden van het Cantonspark en hun vrijwilligers, in een sleetse en verschraalde toestand is geraakt. Het was de wens van de gemeente om in samenwerking met de Stichting en de nieuwe uitbater van de Wintertuin het Cantonspark te herstellen en weer de allure te geven die het ooit had.

Hoe doe je gedegen onderzoek naar groen erfgoed en welke vraagstukken spelen daarin een rol? Erfgoed vanuit de groene praktijk. Mis het niet!

Huis Vredenburg in Westervoort (Bron: RKD).

Leuk, zoekend naar heel iets anders stoot ik in de beeldbank van RKD op bovenstaande tekening. Heel kenmerkend met de tekening in bruin en de kaderlijn in bruinrood. Kende het huis niet, Huis Vredenburg in Westervoort. Het huis bestaat niet meer. Wel is er nog een voormalige boerderij, eerder waarschijnlijk een bijgebouw (zie hier). Die heel kenmerkende tekenwijze deed direct aan een serie gelijkende tekeningen in het Gelders Archief denken (zie onder). Tekeningen van Zypendaal, Presikhaaf, Mentenberg, Lichtenbeek en Klingelbeek, Den Brink en Hulkestein. Allemaal tekeningen uit de periode 1720-1743.

Tussengevoegd:  Er was direct al een reactie van Merel Havermans op de voorgaande versie van dit bericht: Wat denk je van Overhagen? Biljoen?
Gekeken. Natuurlijk die ook. Zo zie je maar, ik had in de gauwigheid bij Gelders Archief teruggezocht met ‘rode rand’. Tja dat staat in de beschrijving van 5 tekeningen en niet bij de rest. Ik kom nu tot 13 in het Gelders Archief.

Ga vooral ook inzoomen, geweldig leuke details zijn te zien. Klik hier voor RKD en klik hier voor Gelders Archief.

Verder kijkend in RKD beeldbank is er nog één. Een zeker ‘Leeuwenburg’ ‘binnen Utrecht’. Een stadshuis of twee zou ik zeggen. Misschien een voorganger van Gasthuis Leeuwenbergh te Utrecht vraag ik me op basis van googelen af. En de serie is dan blijkbaar toch breder dan de regio Arnhem alleen. Klik hier voor Leeuwenburg binnen Utrecht.
Jan Holwerda

Deze 13 in het Gelders Archief
1551 Topografisch-historische Atlas Gelderland
143 Doorwerth
144 Biljoen (Velp)
1419 Scherpenhof (Rheden)
1420 Overbeek (Velp)
1421 Overhagen (Velp)
1424 Ommershof (Velp)
1426 Larestein (Velp)
2159 Hemelsche Berg (Oosterbeek)
3011 Klingelbeek, Den Brink en Hulkestein (Oosterbeek)
3022 Lichtenbeek (Arnhem)
3024 Mentenberg (Arnhem)
3028 Presikhaaf (Arnhem)
3058 Zypendaal (Arnhem)

De groene middeleeuwen is een bron van informatie die antwoord geeft op talrijke vragen, zoals:
Wat waren de functies en de betekenis van planten, hun wortels en hun vruchten in de middeleeuwen?
Wortel en pastinaak kennen we sinds de Romeinen, maar wanneer kwamen bloemkool en spinazie op tafel?
Stoelt de hedendaagse antroposofische uitleg van de vier humeuren werkelijk op de antieke geneeskunde?
Welke planten kon men in een negende-eeuwse kloostertuin vinden?
Welke zijn de 88 planten van Karel de Grote?

En het boek gaat in op kwesties zoals:
De kleurstoffen die planten leveren voor kleding, schilderijen en wapenschilden.
De symbolische betekenis van planten in de sacrale en wereldse literatuur – van de honderd Bijbelse planten (zoals het brandende braambos) tot theaterproducties waarin maagden in bloemknoppen schuilen en volksgeloof waarbij vreemde wezens in struiken wonen.

Al deze zaken en nog veel meer komen aan bod in De groene middeleeuwen, met een hoofdrol voor het schrift en de prachtige illustraties uit talrijke boeken, waarin fantasie en werkelijkheid soms wonderlijk verweven zijn. Om het boek nog beter toegankelijk te maken, is in de 2e druk een uitgebreid register opgenomen.
Voor inhoudsopgave en meerdere spreads, klik hier.

Linda IJpelaar en Claudine A. Chavannes-Mazel (red.), De groene middeleeuwen. Duizend jaar gebruik van planten (600 tot 1600), ISBN 9789462262973, €39,95, 320 p.

Als het gaat om klimaatverandering en water is erfgoed nog nauwelijks in beeld. Een belangrijke reden is dat de erfgoed- en de waterwereld elkaar onvoldoende kennen. Zowel institutioneel, politiek en vooral ook als het om onderzoek en de wetenschap gaat is er weinig raakvlak. ICOMOS Nederland en de Nederlandse Kastelenstichting willen hierin verandering brengen en laten zien welke belangrijke rol erfgoed kan spelen bij duurzame oplossingen. Op verschillende buitenplaatsen en landgoederen zijn al innoverende aanpassingen gedaan.

Voor tijden, sprekers, bijdragen enz, klik hier. Aanmelden is noodzaak om een link te krijgen om digitaal te kunnen deelnemen; van de deelnemers wordt een bijdrage van € 10 gevraagd. Voor achtergrondinformatie in de vorm van een essay, interviews en artikelen, klik hier.

Vrijdagmiddag 21 mei 2021, om 13.30 uur, start de online bijeenkomst van het platform Kastelen & Buitenplaatsen. Het thema van dit platform is Omgang met de groene omgeving, nu en in de toekomst. Het platform staat deze keer geheel in het teken van de groene omgeving van kastelen en buitenplaatsen; niet alleen in Nederland, maar ook in Vlaanderen.
Er is ruime aandacht voor het onderzoek naar tuinen en parken en de adviezen die daaruit voortvloeien. In het verlengde daarvan naar de uitvoering in de praktijk; wat kan en wat kan niet en wie bepaalt dat? En wat is de invloed van het klimaat op die plannen? Niet onbelangrijk is ook de financiering van het onderhoud en de eventuele bijdrage van de Rijksoverheid daarbij. Als laatste wordt ingegaan op het maatschappelijk belang van het groen voor het publiek, zeker nu in de coronatijd.

Voor tijden, sprekers, bijdragen enz klik hier. Aanmelden is noodzaak om een link te krijgen om digitaal te kunnen deelnemen.

Gezicht op de tuin van het huis Maliebaan 55 te Utrecht (1905) (Bron afbeeldingen: Het Utrechts Archief)

Eduard Cuypers, neef van dé Pierre Cuypers, was geïnspireerd door de Engelse landhuis- en cottagestijl en de Arts & Crafts-beweging. Hij ontwierp huis, interieur en tuin van Maliebaan 55 te Utrecht. Indrukwekkend zijn de pergola en al het latwerk of treillage. Met name ook de aankleding van de zijgevel van de achterbuurman (boven) en de naastgelegen buurman (onder). Meer over huis en interieur, toen en nu, leest u hier. Over de tuin kunnen we kort zijn, die is volgebouwd.

AHN Landgoed Velder (Liempde) met de sterrenbossen aldaar en de tussen de lanen liggende rabattenbossen.

Een ieder van ons kent ze wel, rabattenbossen. Bekend maar qua achtergrond en ontwikkelingsgeschiedenis zo onbekend. De term rabattenbossen is nog relatief jong. Oude stukken spreken over wallen en slooten of dijken en grachten. Nu spreken we over rabat en rabatsloot. In 1780 schreef een taxateur op de Wildenborch (Vorden): ‘Ook zijn er fraaye akkermaelsbossen, dog deselve zijn op hooge dammen waer tusschen sulcke diepe en breede slooten gegraven sijn, dat men er met een aak door varen kan.‘
Dit laatste citaat komt uit de masterscriptie Van dijken en sloten. Een verkenning van de geschiedenis van rabattenbossen in de Graafschap van Adri Mulder uit 2020 (download PDF).

Na dit eerste onderzoek volgde (totaal losstaand) een tweede, zogezegd een overstap naar een volgend rabat. Van de hand van Thomas Van Driessche verscheen in 2021 Rabattenbossen in Vlaanderen. Een verkennend onderzoek (download PDF).

Naamgeving in rabattenbossen, uit Adri Mulder, Van dijken en sloten. Een verkenning van de geschiedenis van rabattenbossen in de Graafschap

Webinars, de keuze is reuze. Wat is er toch met 22 april. Iedereen wil die dag zijn verhaal vertellen:
– Historische ecologie van de Nederlandse landschappen – Rivierengebied ; zie hier
– Erfgoed & Bossenstrategie ; zie hier
– ‘Stinzenplanten – bijzondere voorjaarsplanten onder een Friese naam’ ; zie hier
– ‘Hoe gaat het nu op Huis Landfort?’ ; zie hier

Scheybeek (rechts) aan de weg van Beverwijk naar Velsen (1770) (Bron: Noord-Hollands Archief)

Verder zoekend met ‘Chineesche‘, als in voorgaand bericht, valt opnieuw Rozenhof, nu Roosenhoff geheten, in de prijzen. Met ‘Chineesche tenten‘, inderdaad meervoud. Nog leuker in dezelfde advertentie is de verkoop van iets wat we wel kennen, maar niet vaak (?) tegenkomen: ‘over schoone geschilderde gezigten, om op eindens der lanen te plaatsen‘ (Rotterdamse courant 14-02-1792).

Dat had ik graag met een afbeelding willen illustreren, maar er schiet zo snel niet één te binnen. Wel de geplaatste afbeelding van Scheybeek (Beverwijk). Vanaf Beverwijk loopt de weg in zuidelijke richting naar Velsen, achter de ruiter buigt de doorgaande weg naar links af; rechts ligt Scheybeek. De laan loopt nog een stukje rechtdoor om dood te lopen op een ‘schot’, obelisk-vormig. Bijna een figuurzaagwerkje, maar dan heel groot. Geen geschilderd gezicht, maar wel een folly-achtige invulling op het einde van een ‘laan’.
Jan Holwerda

Detail uit voorgaande afbeelding, de weg buigt naar links, rechtdoor loopt de laan dood op een sierinvulling als blikvanger.

noordelijke deel Buitenplaats Rozenhof (1773-1777), Gio Batta (G.B.) Colomba (Bron: Stadsarchief Rotterdam)

Een ‘Chineesche tuin’ als in het voorgaande bericht is al een bijzondere kwalificatie, maar wat dacht je van onderstaande advertentie, uit de Rotterdamse courant van 9 april 1791. Rozenhof bij Rotterdam (Kralingen) zal worden geveild en verkocht. Er is sprake van

‘... verscheiden steene stook- en trekkassen; mitgaders in welaangelegde tuinen, moes-tuinen, boomgaarden, menageryen, vischryke vyvers, goudviskommen, slingerbeken, ongemeen fraai aangelegde Chineesche-, Turksche-, Engelsche- en andere Bosschen, tenten…‘.

De vogelvlucht in twee delen dateert van vermoedelijk een jaar of 15 eerder.
Jan Holwerda

zuidelijke deel Buitenplaats Rozenhof (1773-1777), Gio Batta (G.B.) Colomba (Bron: Stadsarchief Rotterdam)