Ik zat te bladeren in de inhoudsopgave van Reis door het koningrijk der Nederlanden en het Groothertogdom Luxemburg, voor jonge lieden, eerste deel van Anna Barbara van Meerten, geb. Schilperoort uit 1822, en m’n oog viel op de paragraaftitel ‘Beschrijving van een kunstige Wintertuin’. Dat maakt nieuwsgierig, dus die paragraaf gezocht en gelezen.
De briefschrijver, het boek is een bundel zogenaamde reisbrieven, is op Ameland, beschrijft een aantal zaken en komt ineens met die ‘Beschrijving van een kunstige Wintertuin’:
Iets aardigs herinner ik mij evenwel hier gevonden te hebben: namelijk een vernuftig uitgedachten Wintertuin‚ welken ik u eens wil beschrijven‚ schoon ik mij het dorp niet meer herinner, waar ik dien zag. Men had hiertoe een plekje uitgekozen in een bosch, aan den voet van een door kunst opgeworpen heuvel. Hier had men een tuinhuis van eene driehoekige gedaante geplaatst. Hooge sparre- en dennenboomen, op den heuvel geplant, dienden hemzelve ter beschutting voor alle Noordenwinden. De basis was naar het Zuiden gekeerd, zoodat de zonnestralen onbelemmerd door de groote ruiten der zeer digte ramen in het tuinhuis vielen, op de schuine, wit geverwde achterwanden zich concertreerden en de warmte zoo terug kaatsten dat, bij den minsten zonneschijn, de thermometer, welke hier hing, eene zomerwarmte aanwees. In de rondte stonden potten met allerhande groenblijvende boomen en planten, als Salie, Rosmarijn en Lavendel; voorts Oranjeboomen, Geraniums en eene menigte Bolbloemen. Uit eene kagchel, welke op een afstand gestookt werd, bragt men door buizen onder den grond, tegen de avond- en nachtkoude, de warmte aan; terwijl dit bevallige verblijf alzoo tevens tot eene oranjerie diende. Het huisje, van buiten, zoo wel als de grond vóór hetzelve, is bedekt met mos, en vóór het huisje zijn in eenen halven cirkel eene menigte Sparre-, Taxis-, Larix-, Dennen-, Genever- en andere groen blijvende boomen geplant, waardoor men ook in het diepst des winters hier niets dan groen ziet.
Geweldig toch, zo’n wintertuin, zo aansprekend! En op Ameland! Dacht ik. Want na overnemen van het citaat en het zoeken van wat context voor dit bericht op de website kwam ik in het introdeel van het boek. Anna Barbara schrijft dat ze niet alles (of moet je zeggen weinig?) heeft bezocht; het is ‘in een zeer beperkt landverbijf geschreven’; ze heeft ‘alleen uit de beste bronnen’ geput; en had in iedere provincie een ‘correspondent’ ter raadpleging en nalezing.
En ze vervolgt met : ‘Voorts heb ik, om deze reisbeschrijving voor jonge lieden te uitlokkender te maken, aan dezelve eenigzins eenen romantischen vorm gegeven; ook wel hier en daar eenig sieraad bijgebragt, zonder dat dit daar ter plaatse juist gevonden werd. Van dien aard is b.v. de wintertuin in Vriesland, enz.’
Waarom nou juist die wintertuin? De beschrijving is zonder meer treffend, maar hoe leuk was het geweest als het ook nog eens echt op Ameland had gelegen!
Jan Holwerda