Ik zag een landschapje samengesteld door stroken papier, Myriorama stond er bij. Diorama kende ik, maar dit niet. Even googelen. Tja dan vind je gelijk heel veel plaatjes. Geweldig leuk.

Ook een Nederlandse versie, lees in NL uitgegeven; de oudste advertentie die ik vond is uit 1824: Myriorama of Verzameling van duizenderlei landschappen geteekend door Mr. Clark te Amsterdam bij Gebroeders van Arum’; inhoud: 16 genummerde kaarten, die, aaneengelegd, een rivierlandschap vormen, gestoffeerd met huizen, ruïnes, bomeb en planten, figuren; hoe men de kaarten ook verlegt, er blijft een aansluitend geheel; voorts een gedrukte verklaring in het Nederlands en Frans. Dit naar het in datzelfde jaar in UK uitgekomen werk Myriorama: A Collection of Many Thousand Landscapes.
In 1827 volgt een advertentie met ‘Nieuw groot myriorama van Italië, voorstellende in 24 afdeelingen de schoonste gezigten die op onnoembare wijze verplaatst kunnen worden, en het zij bij groote of kleine gedeelten, even als in hun geheel, een uitmuntend naar de natuur geteekend landschap opleveren, bijzonder geschikt zoo om jonge lieden den smaak voor de teekenkunst in te boezemen, als tot eene onuitputbare bron van uitspanning’. En in 1835 een met Alphabetiseh Myriorama, bestaande uit 24 gekleurde platen waardoor eene ontelbare menigte landschappen kunnen zamengesteld worden. Circa 1970 komt IBM Nederland N.V. met een heruitgave van dit Alphabetiseh Myriorama.

De 1824 versie bestaande uit 16 kaarten, stroken papier, met allemaal een stukje landschap, kun je haast eindeloos combineren of arrangeren tot steeds weer een ander landschap. En de landschapjes zelf zijn natuurlijk fantastisch passend bij de vroege 19e eeuw. Dat eindeloze karakter komt goed naar voren in dit youtube filmpje. Hier nog even de of een Duitse versie, een versie met Italiaanse landschappen en tot slot een Componium pittoresque.
Jan Holwerda

De kluizenaar van De Paltz met zijn nieuwe hoofd.

Oud nieuws want de opening na herstel was juni 2017, maar door de youtube filmpjes toch leuk om nog even naar voren te brengen. Betreft de doolhof en kluizenaarsgrot van De Paltz bij Soest die eind 2016/begin 2017 zijn hersteld.

Het stenen boek in de kuizenaarsgrot van De Paltz

Delen van de kluizenaarsgrot zijn opnieuw opgemetseld en een nieuwe dakconstructie werd erop gelegd. De stenen kluizenaar heeft een nieuw hoofd geboetseerd naar het hoofd van de heer Raatjes, de laatste eigenaar voor aankoop van De Paltz door de Provincie Utrecht in 2007. Het stenen boek met de inscriptie ‘Sic trajet gloria et monde’ (bedoeld is waarschijnlijk ‘Sic transit gloria mundi’, oftewel ‘zo vergaat de wereldse grootsheid’) die in de tuin bij een particulier lag, ligt weer voor de kluizenaar. En ook de steen gelegd bij de officiële opening in 1883 ligt weer op zijn plaats, dit na schenking door een nazaat van de eerdere eigenaar Rutgers van Rozenburg.

De openingssteen uit 1883 bij de kluizenaarsgrot van De Paltz

Een heel stel filmjes op youtube brengen het restauratieproces in beeld, zie hier onder.

Tuintje van den Heer M. Romers  Bron: Onze Tuinen 16 (1921/1922), p. 102

Bladerend door de 16e jaargang van Onze Tuinen kwam ik deze foto’s tegen. Gewoon leuk om even te scannen en te delen.
Jan Holwerda

Rotstuintje van den Heer van Walen  Bron: Onze Tuinen 16 (1921/1922), p. 103

Borderbeplanting in het tuintje van den Heer C. Staby  Bron: Onze Tuinen 16 (1921/1922), p. 117

Tuintje van den Heer W. Hartkamp  Bron: Onze Tuinen 16 (1921/1922), p. 118

Kaart van de buitenplaats Horssen  Bron: Gelders Landschap & Kasteelen, collectie Kasteel Rosendael

Geldersch Landschap & Kasteelen kent zeven opengestelde kastelen. De collectie van deze kastelen is (deels?) gefotografeerd en met beschrijving online gezet op Collectie Gelderland, zie hier. Eerder werd het tuinhuisontwerp van Piet Wattez al naar voren gebracht, zie het bericht van 8 januari 2018. Maar ga vooral zelf bladeren en kijken in de Collectie Gelderland. Kijken naar portretten, tekeningen, foto’s, voorwerpen, architectuurtekeningen, kaarten, tuinontwerpen enz .

Bovenstaand een van de kaarten, die van de buitenplaats Horssen, te Horssen, ten westen van Nijmegen. Mij alleen bekend uit Het Land van Maas en Waal (1986) van A.G. Schulte (online). In dit boek staat een kleine matig weergegeven zwart-wit afbeelding (blz 139) met als onderschrift: Kopie van een plattegrondtekening met de parkaanleg rond het Huis Horssen. r.a.g., Arnhem. Die afbeelding is in latere rapporten in weer nog slechtere kwaliteit opgenomen. En nu duikt een kleurenexemplaar op dat mogelijk het origineel is.

Het hoofdhuis in de as van de oprijlaan werd in 1869 gesloopt. De verder naar het westen gelegen dienstgebouw/boerderij/rentmeesterwoning werd verbouwd tot landhuis waarbij de smalle oostelijke zijgevel werd opgesierd tot voorgevel. Online kun je lekker op de kaart inzoomen en allerlei details vinden. Al die vroeg landschappelijke terreindelen binnen de oudere geometrische structuren! De formele lanen met beplanting in driehoeksverband, de vijverpartijen, het sterrenbos, de moestuin met de slingerpaden bij het dienstgebouw, slingerpaden op het langwerpige eiland enz. Enne inzoomen kunt u hier.
Jan Holwerda

Tot landhuis verbouwde dienstwoning/boerderij/rentmeesterswoning

Terugblik, vanaf huiszijde, over de verlandschappelijkte oprijlaan

Met het recente Cascade Symposium/RTC ‘Verdwenen tuinen in Nederland en hun beleving door tijdgenoten’ van 24 maart in het achterhoofd, even een verwijzing naar een vorig jaar verschenen nummer van Archeologica Naerdincklant, over ‘Verdwenen buitenplaatsen en kastelen’. Ook omdat dit nummer online valt in te zien en zelfs te is downloaden. Te vinden op o.a. docplayer.nl, klik hier.

Uitsnede Buitenplaats Buite Rust te Soeterwoude (1794), Pieter van Campen
Bron: Erfgoed Leiden

Uitsnede deelontwerp voor tuin, vermoedelijk Huis te Heemstede (Heemstede, 1750-1800)
Bron: Noord-Hollands Archief

Uitsnede Hofsteede en landereyen … toebehoorende aan Willem Gideon Deutz (‘De Eult’, Baarn, 1745), J. Perk  Bron: Koninklijke Verzamelingen

Dat heb je wel eens. Ze lijken niet op elkaar, hebben niets met elkaar te maken en toch doet de een aan de ander denken. Het is waarschijnlijk die opeenvolging van 3 (tot 4) vormen na elkaar. Gewoon mooi om even te laten zien, niet meer dan dat.
Jan Holwerda

Buitenplaats Buite Rust te Soeterwoude (1794), Pieter van Campen
Bron: Erfgoed Leiden

Deelontwerp voor tuin, vermoedelijk Huis te Heemstede (Heemstede, 1750-1800)
Bron: Noord-Hollands Archief

Hofsteede en landereyen … toebehoorende aan Willem Gideon Deutz (‘De Eult’, Baarn, 1745), J. Perk
Bron: Koninklijke Verzamelingen

OVERGENOMEN (verschijnt in april)

Paleis Het Loo, gelegen aan de rand van Apeldoorn, is aan het eind van de 17de eeuw gebouwd als jacht- en zomerpaleis voor de Oranjes. De barokke tuinen zijn het symbool voor vorstelijke pracht en praal; ze speelden daarom een belangrijke rol in het sociale en maatschappelijke leven van vroegere bewoners.

De aanleg en de veranderingen in de tuinen en de bijzondere bloemen, waterwerken en tuinbeelden komen in het boek aan de orde. Ook geven de auteurs een kijkje achter de schermen: het onderhoud door de seizoenen heen én de mensen die in de tuinen werken.

Met prachtige foto’s, die speciaal voor dit boek zijn gemaakt, is dit complete overzicht van de tuinen van Paleis Het Loo een lust voor het oog voor zowel de tuinliefhebber als de geïnteresseerde in de geschiedenis van Paleis Het Loo. Het boek is voorzien van een Engelse samenvatting. De fotobijschriften zijn tweetalig.

Karlien Dijkstra, Renske Ek en Willem Zieleman, Tuinen van Paleis Het Loo. Traditie en vakmanschap, ISBN 978 94 6262 173 2, 128 pp., € 22,50

Tuinlieden op de buitenplaats Veldzicht (Middelburg, 1898-1902)
Zeeuws Archief

Voorjaar!! Ook zij hebben er zin in, maar nog even stilstaan voor een plaatje.
Jan Holwerda

Tuinpersoneel van Rust en Vreugd (Wassenaar, ca. 1900)
Gemeentearchief Wassenaar

Tuinpersoneel van Middachten (De Steeg, 1920-1940)
Gelders Archief

Buitenzorg (Baarn, 1930)
groenegraf.blogspot.nl

Tuinpersoneel van Huize De Sonnenberg (Oosterbeek, voor 1918)
Heemkunde Renkum

Notaris op Steenweg 51 Waardenburg
www.onbekendinnederland.nl

Personeel van Bisdom van Vliet (Haastrecht, ca. 1900)
Museum Bisdom van Vliet

De tuinploeg van Clingendael (Wassenaar, 1910)
Met dank aan Joost S.H. Giekes

De tuinmannen rondom tuinbaas Lefèbre (midden, met baard), aan de westzijde van het voormalige koetshuis van Landfort (Megchelen, ca. 1900)
Het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers

Afgelopen zaterdag vond de prijsuitreiking van de Nederlandstalige René Pechèreprijs 2017 plaats. De laureaat van de vierde editie van deze prijs, die tweejaarlijks een kwaliteitsvol in het Nederlands geschreven boek over tuinkunst en / of landschapsarchitectuur bekroont, werd die middag bekend gemaakt.

De genomineerden waren:
Anne Mieke Backer, Er stond een vrouw in de tuin. Over de rol van vrouwen in het Nederlandse landschap, 2017
Martin van den Broeke, Het pryeel van Zeeland, 2016
Arinda van der Does en Jan Holwerda (red), Tuingeschiedenis in Nederland II. Denken en doen in de Nederlandse tuinkunst 1500-2000, 2016
Marc Hendriks, Martine bakker, et al., Landschapsarchitectuur en Stedenbouw. Blauwe Kamer jaarboek 2016, 2016
Leo den Dulk, Mien Ruys. Tuinarchitect. Zoeken naar de heldere lijn. De complete biografie, 2017

De winnaar was Anne Mieke Backer met Er stond een vrouw in de tuin.
Ons Cascade boek Tuingeschiedenis in Nederland II kreeg een bijzondere vermelding!

Nog even uit het nagekomen persbericht: ‘De jury heeft met de nominatie van ‘Tuingeschiedenis in Nederland, deel II’ een statement willen maken: hoed af voor het Tuinhistorisch Genootschap CASCADE dat op vrijwilligersbasis werkt. Het Genootschap is er andermaal in geslaagd om een deel van de tuingeschiedenis van Nederland te boek te stellen, gefinancieerd te krijgen, auteurs van kwaliteitsvolle artikels te vinden, de eindredactie te verzorgen en verzorgd uit te geven. Een inspanning van alle uitgevers die niet genoeg kan benadrukt worden, maar die misschien nog meer geldt voor een vrijwilligersorganisatie.’ Hier het complete persbericht.

Park van Kasteel van Leeuwergem, niet ver van Zottegem

Onderzoeken naar de ontwikkelingsgeschiedenis van tuinen, parken en landschappen gaan tegenwoordig denk ik standaard gepaard met het bekijken van kaarten op basis van Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Deze leveren vaak prachtige en frequent ook verrassende beelden.
In het bericht over Handleiding voor het beheer van historische dreven en wegbeplantingen (zie hier) was de hint: Kijk ook zelf nog even naar de andere publicaties van het agentschap Onroerend Erfgoed (Vlaanderen), dat doet u hier.

Eigen hint opgevolgd en even gebladerd door het rapport Het gebruik van laseraltimetrische gegevens en het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen in het kader van archeologisch en landschappelijk onderzoek. Een mond vol voor wat ik maar werken met de Vlaamse AHN noem. In het rapport staat een prachtig voorbeeld van een park, het park van Leeuwergem, niet ver van Zottegem. Zo mooi, zeker naast de kaart uit 1786-1789, dat je haast denkt ‘Niet aanzitten, afblijven!’

Plan van het ‘casteel van Leeuwerghem’, 1786-1789

Die gedachte is een kleine stap naar iets wat ook naar voren komt op AHN kaarten. Toen de eerste AHN viewer er was was je uren aan het dwalen door Nederland (en nog). Zoekend naar lijnen, vlakken, structuren, ‘rare punten’ enz enz. En dan met name bij landgoederen, buitenplaatsen, bossen, natuurgebieden, heiden e.d. Daarbij kwam ik rare stroken van rechthoekige vlakken tegen, als op onderstaande afbeelding, die me in eerste instantie niets zeiden. Tot ik de luchtfoto van dezelfde locatie bekeek. Heide. En dan is het snel duidelijk want we weten al langer dat grootschalig machinaal plaggen onder andere leidt tot het verdwijnen microreliëf. Dat effect valt niet duidelijker te illustreren.
Jan Holwerda

AHN beeld van een heideveld op de Veluwe