OVERGENOMEN (Uitgeverij Matrijs)

De streek Twente in het oosten van Nederland is vooral bekend vanwege de voormalige textielindustrie en om de technische universiteit, gevestigd in Enschede. Maar ook om het unieke Twentse landschap dat al van oudsher vele toeristen trekt. Het is een gebied met een uitzonderlijke combinatie van glooiende landschappen, havezaten en landgoederen, fabrieksschoorstenen en boerenerven.

Het Twentse landschap is in de loop van de eeuwen gevormd door natuurlijke processen en menselijke invloeden. In een natuurlandschap van hoogtes en laagtes probeerde de mens een agrarisch bestaan op te bouwen. De omvangrijke landgoederen, zoals Singraven, Weldam en Twickel, zijn veelal voortgekomen uit middeleeuwse kastelen en havezaten (versterkte huizen) en zijn kenmerkend voor Oost-Nederland.

Er waren uitgestrekte markengronden, beheerd door collectieven van boeren die gezamenlijk het gebruik van de gemeenschappelijke gronden regelden. De verkaveling en ontginning van deze grond in de negentiende eeuw had grote invloed op de ontwikkeling van het landschap. De oude heidevelden verdwenen en een modern, jong agrarisch landschap ontstond, naast landgoederen van fabrikanten.

Ook de opkomst van de textielindustrie heeft zijn sporen nagelaten. De textielnijverheid groeide in de negentiende en twintigste eeuw uit tot een omvangrijke bedrijfstak met fabrieken in onder meer Almelo, Enschede, Hengelo en Nijverdal. Nog altijd is dit verleden zichtbaar in de stad en op het land, in de vorm van oude fabrieksgebouwen, arbeiderswijken en de genoemde fabrikantenbuitens.

In Oale groond is de dynamische ontwikkeling van het Twentse landschap op de voet te volgen. De toegankelijke tekst en talrijke foto’s en illustraties in het boek laten zien hoe deze streek is geworden zoals ze nu is: een uniek landschap in Nederland.

John van Zuidam, Oale groond. Geschiedenis van het Twentse landschap, Utrecht 2018, ISBN: 978-90-5345-538-8, € 24.95 (incl. verzendkosten), p. 169

OVERGENOMEN (Uitgeverij Nabij producties)

Dit derde deel van de serie Aan de Stichtse Lustwarande biedt de lezer opnieuw een prachtig beeld van de ontstaansgeschiedenis en de bewoners van 25 bekende en onbekende landgoederen, buitens en villa’s in de Stichtse Lustwarande.
Auteur Annet Werkhoven diepte informatie op uit archieven en literatuur, maar voerde ook veel gesprekken met de huidige bewoners of gebruikers. De geschiedenis van de huizen komt daardoor tot leven.
Uniek aan dit derde deel is dat bij diverse hoofdstukken een QR-code is opgenomen, waarachter een filmpje zit over dat landgoed. In die filmpjes wordt een bijzonder verhaal verteld dat niet in de tekst vermeld staat. Hiermee worden de deuren op bijzondere wijze geopend voor iedereen!

Annet Werkhoven, Aan de Stichtse Lustwarande. Bekende en minder bekende landgoederen, buitens en villa’s (deel 3), ISBN 9789492055590, 168 pp., € 19,95

Voor 1e deel zie bericht 16 juni 2017.
Voor 2e deel zie bericht 15 november 2017.

Arnhem en groen is een twee-eenheid. Niet alleen in de directe omgeving, maar ook direct rond het centrum in de vorm van een gordel van singelparken op de plaats van de oude vestingwerken. In dit langgerekt licht gebogen plantsoen staan zes tuinbeelden (en daarnaast ook nog twee fonteinen en een siervaas). Deze beelden maken deel uit van een groep van oorspronkelijk acht, in 1710-1713 vervaardigd door Ignatius van Logteren. Na allerlei omzwervingen hebben zes van die beelden sinds enige jaren weer een definitieve plaats in het plantsoen. Het zijn beelden van Juno, van Neptunus en Venus, van Pluto en Proserpina, en van een Bacchante (het beeld van Juno is recent beschadigd en wordt op dit moment weer gerestaureerd). De andere twee, van Jupiter en van een Bacchus, zijn in de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan.

In het Arnhemse is recent het idee opgevat om het tijdens de slag om Arnhem in september 1944 vernielde beeld van Jupiter, als kopie, terug te brengen in Arnhem. Een project is opgezet, oud beeldmateriaal verzameld, Ton Mooy bereid gevonden de kopie te maken en de gemeente betrokken. Alleen de financiering behoeft nog invulling… Als onderdeel van dit project is ook de website jupiter-arnhem.nl opgezet. Want hoe gemakkelijk is het te verwijzen naar een website met alle projectinfo, de historische informatie en lekker veel beeldmateriaal.

Hieronder na even wat andere lekkere sfeerbeelden van de toenmalige Janssingels.

U vast ook bekend, Stichting Werkgroep Adelsgeschiedenis. Opgericht in 1993 met als voornaamste doel het bevorderen van onderzoek naar en kennis over de geschiedenis van de (Nederlandse) adel. Dit doet de werkgroep door middel van het uitgeven van het Jaarboek Virtus en monografieën in de Reeks Adelsgeschiedenis.

Door de jaren heen meerdere jaarboeken Virtus wel nagelopen op hun inhoud en interessant klinkende titels eruit gepikt. Nu staat Virtus online, vanaf 1993 t/m 2017. Van cover tot cover ga ik ze niet allemaal lezen, maar online nalopen ga ik nu wel doen. Overigens, in het rechtermenu staan opties om ook gesorteerd op auteur en titel te bladeren.

(deze keer niet of nauwelijks groen gekleurd naar het lijkt, toch even melden)

Platform Kastelen & Buitenplaatsen
30 november 2018 – 13:00 tot 17:30
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort

Het platform Kastelen & Buitenplaatsen van vrijdagmiddag 30 november gaat over de publiekspresentaties op kastelen, buitenplaatsen, tuinen en parken en in hoeverre wetenschappelijk onderzoek daarin tot uitdrukking komt. Welk beeld hebben wij van tijdvakken als de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd, van het leven op het kasteel en van het gebruik van het landgoed en strookt dat beeld met recent onderzoeksresultaten? Welk verhaal vertellen publiekspresentaties? Heeft het publiek eigenlijk wel behoefte aan ‘de waarheid’, of zien zij graag een ‘geromantiseerd’ beeld? En… is dat erg? In verschillende lezingen zal nader op deze en andere vragen worden ingegaan.

13.30 Inloop met koffie en thee
14.00 * Opening en inleiding op het programma, dr. Fred Vogelzang, medewerker Wetenschap en projecten, NKS Kenniscentrum voor kasteel en buitenplaats, dagvoorzitter
* Erfgoed als ensemble: ‘case study’ ARTIS, prof.dr. Erik de Jong, hoogleraar Cultuur, landschap en natuur, Universiteit van Amsterdam (UvA) (keynote speaker)
* Onderzoek en Presentatie bij Geldersch Landschap & Kasteelen, drs. Jorien Jas en drs. Marieke Knuijt, conservatoren, Geldersch Landschap & Kasteelen
15.10 Theepauze
15.40 * Zand- en luchtkastelen: hoe zien wij middeleeuwse kastelen en hun bewoners?, drs. Jan van Doesburg, specialist archeologie van de Middeleeuwen en Nieuwe Tijd, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
* Events at Castles and Country Houses. Connections between Historical Locations and Public Events, Emma Storms en Sara Helin-Long
* Wetenschap de ivoren toren uitgejaagd: Voetnoten bij het NWO-onderzoeksproject “Kastelen voor iedereen”, prof.dr. Hanneke Ronnes, hoogleraar Cultuurgeschiedenis van Europa, UvA, en hoogleraar Historische Buitenplaatsen, RU Groningen
* Discussie
16.55 Speakerscorners en afsluiting door de dagvoorzitter
17.00 Netwerkborrel

Warandepark Brussel

(OVERGENOMEN)
Met het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) en Brussel als een van de twee regeringscentra in het achterhoofd deze tentoonstelling toch even vermelden:

Designed Landscapes biedt een ongeziene blik op het landschap van het Brussels Gewest en de unieke geschiedenis van haar openbare parken en tuinen. Via tal van originele en in vele gevallen nooit eerder getoonde documenten geeft de tentoonstelling een totaaloverzicht van de Brusselse landschapsrealisaties tussen 1775 en vandaag, haar auteurs en de historische en politieke context. Ze plaatst de Brusselse ontwerpen ook in een internationale, culturele context en laat haar licht schijnen op de typische instrumenten van de landschapsarchitect.

16 november 2018 – 31 maart 2019
dinsdag-zondag 10:30 – 18:00
CIVA Kluisstraat 55 Brussel
Volwassenen € 10

Zie ook CIVA

Piet Oudolf, burgemeester Marianne Besselink en Anja Oudolf. Foto Margot Tegelberg

Afgelopen zaterdag 27 oktober was de laatste dag dat de privétuin van Piet Oudolf geopend was. Die dag is de internationaal bekende tuin- en landschapsontwerper Piet Oudolf (74) uit Hummelo koninklijk onderscheiden door burgemeester Marianne Besselink. Hij werd Officier in de Orde van Oranje Nassau.  De familie had ervoor gekozen om geen ruchtbaarheid aan de onderscheiding te geven, maar een bezoeker heeft toch even een kiekje geschoten.

Oudolf hoort met vakgenoten Ton Terlinden en Henk Gerritsen tot de aanjagers van een nieuwe richting in tuinontwerp, die wel The Dutch Wave genoemd wordt. Uitgaande van de mogelijkheden van de plek worden weelderige werelden gecreëerd met vaste planten en grassen die in natuurlijke gemeenschappen met elkaar leven.
Oudolf brak in 1996 internationaal door met het ontwerp van het Dream Park in het Zweede Enköping. Daarna vestigde hij zijn naam in Groot-Brittannië, het mekka van de aangelegde tuin. In New York ontwierp hij de Gardens of Remembrance, een parkachtig gebied waar slachtoffers en nabestaanden van de aanslagen op 11 september 2001 jaarlijks bijeenkomen.

Wereldwijd zijn zijn creaties te vinden. Tuinen die voor een bezoek wat dichter in de buurt liggen zijn de ingang van de botanische tuin van De Uithof in Utrecht, de Vlinderhof in Leidsche Rijn in Vleuten-De Meer (2014) en de tuinen rond het museum Voorlinden (2016).

Zie ook dit wat langere artikel.

(OVERGENOMEN)

Staatsbosbeheer geniet bij menigeen vooral bekendheid om de prachtige bos- en natuurgebieden waar miljoenen mensen jaar in jaar uit van genieten. Minder in het oog springt zijn rol als vooraanstaande beheerder van rijksmonumenten. Sinds haar oprichting in 1899 verwierf de organisatie er ruim 800. Het betreft een brede collectie met o.a. buitenplaatsen, kastelen en forten, hunebedden, oude spoorbruggen en historische tuinen.
Monumenten zijn onlosmakelijk verbonden met de gebieden waarin zij staan. De opvallende iconen en hun doorgaans groene omgeving vertellen over mensen en de geschiedenis van de streek. Monumenten in hun natuurlijke of landschappelijke context geven betekenis aan de plek en maken verborgen culturele waarden zichtbaar.
In Gebouwd in het groen, uitgebracht in samenwerking met MONUMENTAAL, presenteert Staatsbosbeheer een proeve van zijn monumentale bezit. Groen en rood erfgoed, gegroeid en gebouwd. De verrassende staalkaart moedigt eenieder aan erop uit te trekken.

Marcel van Ool, Gebouwd in het groen, € 18,95 + € 6,85 als bijdrage in verpakkings- en verzendkosten.
Te bestellen via www.monumentaal.com of door een mail te sturen naar info@monumentaal.com. Verzending volgt na overmaken op IBAN NL 70 RABO 0149 4457 25 met vermelding ‘Gebouwd in het groen’.

Ontwerp voor Keizer Karelplein (Nijmegen, 1883), Lieven Rosseels  Bron: Regionaal Archief Nijmegen

Met Nijmegen om de hoek is de Belgische tuinarchitect Pierre Livin (Liévin of Lieven) Rosseels (1843-1921) mij niet onbekend. Vanaf 1880 maakte hij ontwerpen voor o.a. Kronenburgerpark, Het Valkhof, Hunerpark en Keizer Karelplein. In Delpher was ik wat naar hem aan het zoeken en dat kom je ongemerkt bij iets als hoe werd hij nou aangeduid? Of anders gezegd, als je zijn kinderen had gevraagd ‘Wat doet je vader?’, wat zouden zij dan hebben geantwoord?

In veel krantenartikeltjes is het gewoon de heer Rosseels: ‘plan [voor Keizer Karelplein] van den Belgischen deskundige, den heer Rosseels’, ‘De vermaarde wandelplaats Het Valkhof alhier heeft door de vaardige hand van den heer Rosseels uit Leuven een geheel ander aanzien gekregen’ en uitbreiding van Hunerpark te Nijmegen met ‘een door den heer L. Rosseels te Luik opgemaakt plan’.

Detail uit voorgaand ontwerp, met het hart van de rotonde.

Mooier zijn de stukjes met meer dan dat alleen:
– vergroting van het stedelijk park te Maastricht ‘onder de bekwame leiding van den heer Rosseels, architect-paysagiste‘;
– uitbreiding van Kronenburgerpark met terrein van de ‘Polmolen, in de wandeling meer bekend als molen van Sans-Souci, … naar de plannen van den heer Rosseels, tuinbouwkundige te Leuven’;
– Rosseels was jurylid bij de prijsvraag betreffende park Den Oorsprong te Utrecht, daar staat hij aangeduid met ‘parkarchitect‘;
– ten tijde van de aanzet van plannen voor Wilhelminapark te Venlo is de gemeenteraad ‘verwezen naar eene specialiteit voor het aanleggen van villa-parken, nl. den heer Rosseels te Leuven.’;
– ‘de parkaanlegger Rosseels’ [betrekking hebbend op Wilhelminapark te Venlo] en later ook in het Nijmeegse aldus aangeduid;
– uitbreiding van ‘de bekende wandelplaats Het Valkhof naar het plan van den Leuvenschen ingenieur Rosseels;
– bij discussies over de locatie van het Baronie- of Nassaumonument in Valkenberg te Breda werd ‘… geadviseerd, om den heer Rosseels, den ontwerper van het Valkenberg, te hooren.’

Tilburgse courant 10 oktober 1914.

En zijn kinderen? Zoon Lievin Gustave Rosseels duikt later op als tuinarchitect in Maastricht. En dan is er nog bovenstaande advertentie uit oktober 1914. WO I is net enige maanden aan de gang, in augustus 1914 was er de Slag om Leuven, Nederland werd overstroomd door Belgische vluchtelingen en ene Lievin Rosseels was op zoek naar zijn zonen Leon (Lievin Gustave?) en Louis…
Jan Holwerda

In zijn nieuwe studie De 500 Rijksten van de Republiek bouwt Zandvliet voort op zijn eerdere werk De 250 rijksten van de Gouden Eeuw (2006). In dit voorgaande boek werd het bezit van buitenplaatsen e.d. ook naar voren gebracht, daarom ook deze signalering (enne kort door de bocht: zonder geld geen ‘groen’).

(OVERGENOMEN)
Maak kennis met de rijkste personen van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Ontmoet Hans Willem Bentinck edelman, hoveling, diplomaat of Abraham Velters koopman en assuradeur, Nicolaas Witsen wetenschapper, scheepsbouwkundige, schrijver, graveur, mecenas, diplomaat en regent, weduwe Elisabeth Coymans, Guillelmo Bartolotti koopman en bankier of Henry Hope II bankier en verreweg de rijksten van allemaal: de Oranjes. Willem III en Willem V. De 500 rijksten, is het blootleggen van het netwerk van geld, macht, geloof en erfgoed tussen de families, steden, gewesten en de wereld overzee. Circa 45 procent van de grootverdieners woonde in Amsterdam. Maar het gaat niet alleen om rijkste personen van de Republiek, maar ook die van de Nederlandse gebieden in Amerika, Afrika en Azië. Dit groepsportret van de 500 rijksten geeft daarom een scherper beeld van de interstedelijke netwerken, binnen de Republiek, in Europa en wereldwijd: netwerken die zich voor een deel onttrekken aan het beeld dat wij traditioneel hebben door de ogen van nationale, gewestelijke of lokale geschiedenis.
Het boek schetst een beeld van het vergaren en behouden van macht en rijkdom. De 500 rijksten bezaten tussen 200.000 en 33 miljoen gulden aan vermogen. Dat is in 2018 vergelijkbaar met 20 miljoen tot 3,3 miljard euro. Allerlei rijken komen aan bod. Gezamenlijk vormen zij de elite van toen: al dan niet van adel, al dan niet gereformeerd, al dan niet in de Republiek wonend of in Europese havensteden en overzee. De rijksten regisseerden de Nederlandse cultuur en wetenschap. Velen van hen werden rijk door de handel. Gereformeerde kooplieden-regenten koesterden een imago van vrijheidszin en burgerlijkheid – en dat imago wordt ook vandaag graag benadrukt – maar vormden tegelijkertijd een vrij gesloten oligarchie. Zij bezetten machtsposities in hun eigen stad en bewogen zich van daaruit – via strategische huwelijken en in het spel om politieke macht – op gewestelijk, landelijk en internationaal niveau. Hun gedrag en cultuur vertoonde al snel adellijke trekjes. Bij de revoluties aan het eind van de 18de eeuw keerde de burgerij zich tegen de Oranjes en de adel maar ook tegen de gesloten regentenstand. Toch bleef tussen 1600 en 1800 de grens tussen oude en nieuwe rijken poreus. Nieuwe, ondernemende rijken dienden zich telkens aan en zij konden toetreden tot de kring van machtigen als zij de gereformeerde religie omarmden. Ook niet-gereformeerden konden maatschappelijk en financieel slagen. Het aantal en de invloed van rijke andersgelovigen neemt in de 18de eeuw zelfs toe. Veel van die nieuwe rijken lijken door hun kosmopolitische levenswandel en netwerk op de expats van nu.
Dit boek valt uiteen in twee delen. In het eerste wordt geanalyseerd hoe de rijken rijk werden, hoe rijk ze waren in perspectief tot het buitenland, welke geloven deze rijken aanhingen, waar deze rijken woonden. In het tweede deel worden de 500 rijksten afzonderlijk onder loep genomen. 500 minibiografieën van de superrijken van de Republiek.

Kees Zandvliet, De 500 Rijksten van de Republiek. Rijkdom, geloof, macht en cultuur, Zutphen 2018, ISBN 9789462492769, tijdelijk € 99,00 / per 1 januari 2019 € 125,00, 480 p.