Koepel Ter Wegen (Sassenheim, ca 1885) Bron: Erfgoed Leiden en Omstreken

In 1982 kocht ik De Nederlandse buitenplaats van Van der Wijck, een rib uit m’n lijf. Zo’n dik werk over buitenplaatsen en zo rijk geïllustreerd, dat was (haast) uniek. Nu hebben we beeldbanken, toen door het boek bladzij na bladzij de mooiste afbeeldingen. Een die me altijd is bijgebleven is die met het Chinees theehuis van Huis Ter Wegen bij Sassenheim, de bovenstaande foto. Bewuste theehuis kom ik nu in meerdere beeldbanken tegen. Het was eigenlijk nooit tot me doorgedrongen dat de koepel verplaatst werd, naar Huis ter Heide (bij Zeist). Daar heeft het tot 1958 gestaan, moest vervolgens wijken voor nieuwbouw, werd opgeslagen, maar rond 1995 vernietigd. Inderdaad Huis ter Heide wordt ook door Van der Wijck genoemd. Ook nog even ‘de dikke van Wim’ er op nageslagen (Follies), en ook hij noemt het weggooien van het opgeslagen materiaal. Geen nieuws dus, maar wel mooie plaatjes.
Jan Holwerda

‘Koepel van het Huis Ter Weegen bij Sassenheim’ (1852), P.J. Lutgers
Bron: Erfgoed Leiden en Omstreken

Chinees theehuis in Huis ter Heide (1957) Bron: beeldbank RCE

Chinees theehuis in Huis ter Heide (1957) Bron: beeldbank RCE

Chinees theehuis in Huis ter Heide (1957) Bron: beeldbank RCE

Chinees theehuis in Huis ter Heide (1957) Bron: beeldbank RCE

Bosch en Hoven (Heemstede, ca. 1765), toegeschreven aan Jan van Varel. Bron: Noord-Hollands Archief, inzoomen.

Kerst en Oud & Nieuw gaat bij velen gepaard met het versturen van een mooie kaart. Tegenwoordig ook meer en meer digitaal. En over digitaal en mooie kaarten gesproken, hier een aantal ‘verstuurd’ namens Cascade. Klein op de weblog, groot door inzoomen via de link. Wat ‘stuur’ je dan? Er is zoveel moois. Ik heb vrij willekeurig uit een aantal archieven één kaart/ontwerp/tekening gepakt. Als voorbeeld de bovenstaande kaart van Bosch en Hoven te Heemstede. Een kaart, toegeschreven aan Jan van Varel en gedateerd met 1765. Met vele fraaie details als een reusachtige parterre voor het huis, de paden in rococo-stijl, de individuele bomen, de boomgaardbomen, de verschillende groenten in de moestuinen, het gevogelte in de menagerie, de koetsjes met paarden ervoor enz. En tot slot rechtsboven een uitbreiding, in vroeg-landschappelijke stijl. Met bomen en heesters op verscheidene wijzen getekend, een veelheid aan verschillende soorten. En als onderdeel van de vroeg-landschappelijke aanleg, een eiland. En op dat eiland begroeit met verschillende bomen en heesters, een hermitage, met een bank ervoor.

En als het dan over kaarten gaat, dan moet ook Caert-Thresoor, het Tijdschrift voor de Geschiedenis van de Kartografie in Nederland, even worden genoemd. Te meer daar de jaargangen 1982 t/m 2015 online staan, zie hier. Veel plezier met inzoomen en inlezen.
Jan Holwerda

‘Tekening van het plan van een braak te Ampsen’ (Laren Gld, ca. 1725) Bron: Gelders Archief, inzoomen.

Plattegrond van het terrein van de Nijverheidstentoonstelling (Utrecht, 1847), mogelijk door Van Lunteren Bron: Het Utrechts Archief, inzoomen.

Kasteel Liesveld te Nieuwpoort met ‘daktuin’ en directe omgeving (1716), Michaël van Dalen  Bron: Nationaal Archief, inzoomen.

Plattegrond van de tuin en het huis Poppenroedeambacht aan de Seisweg te Middelburg (1771), Jan Arends Bron: Zeeuw Archief, inzoomen.

Tuinontwerp voor de mogelijk Warffumborg te Warffum (1680-1750), door mogelijk een Duits ontwerper. Bron: RHC Groninger Archieven, inzoomen.

Screenshot beeldbank Rijksmuseum Amsterdam

U kent ze wel, de namen en tekeningen van Cornelis Pronk (1691-1759), Jan de Beyer (1703-1780) en Abraham de Haen (1707-1748). Van de laatste bezit Rijksmuseum Amsterdam een aantal aan hem toegeschreven schetsboekjes. En deze staan al een tijd digitaal in de beeldbank van het Rijksmuseum, tussen meer dan 650.000 andere afbeeldingen. Ik zeg ga lekker bladeren in de komende donkere dagen. Begin met de schetsboekbladen van De Haen en dwaal af naar van alles wat maar voor je voeten komt.
Jan Holwerda

Gevelbeplanting bij kasteel Zuylen, onderhoud is dan wel een dingetje. Bron: [weekblad] Buiten 1907.

(INGEZONDEN)
Momenteel ben ik bezig met het schrijven van mijn masterthesis voor de opleiding landschapsarchitectuur aan Wageningen University. Het onderwerp van mijn masterthesis gaat over historische tuin- en landschapselementen in Nederland die kunnen helpen bij het verbeteren van het stedelijk microklimaat (hittestress en windoverlast). Het microklimaat kan verbeterd worden door het verminderen van hoge windsnelheden, het creëren van schaduw, materialen te kiezen op basis van haar thermische eigenschappen, het vergroten van ventilatie en als laatste het vergroten van de verdamping van water uit bijvoorbeeld bladeren, de bodem en (stromend) water.
In mijn thesis doe ik onderzoek naar historische tuin- en landschapselementen omdat deze PASSIEF het microklimaat kunnen beïnvloeden en dus nauwelijks bijdragen aan de uitputting van schaarse brandstoffen en de uitstoot van broeikasgassen. Tot dusver is nog geen overzicht van deze elementen en hoe dat deze ingepast zouden kunnen worden in de context van een huidige stad. Wel bestaan er tal van voorbeelden, denk aan, leilinden, laanbomen, groene gevels, berceaux etc. Ook zijn er tal val tuin- en landschapselementen die als neveneffect het microklimaat beïnvloeden, zoals fonteinen en boomgaarden.
Om met name meer inzicht te krijgen in dergelijke historische tuinelementen zou ik graag zoveel mogelijk reacties ontvangen op deze blog.
Michiel Bakx
(mailadres bekend bij de webmaster)

(OVERGENOMEN Uitgeverij Matrijs)

‘De Cloese is een van die uitgestrekte en vorstelijk aangelegde buitenplaatsen, welke den omtrek van Lochem tot een bevoorrecht oord maken.’ Een mooi staaltje Achterhoekpromotie in de landelijke couranten aan het einde van de negentiende eeuw. Het natuurschoon van het landgoed, met zijn ‘lanen van hoogopgaande dennen, spiegelende kolkjes, ruime weilanden, vette akkers en dan weer schaduwrijke dreven’ was landelijk bekend en speelde al vroeg een belangrijke rol in het bloeiende Lochemse toerisme.

Kasteel De Cloese met zijn schilderachtige trapgevels en torentjes is in de huidige vorm een negentiende-eeuwse schepping van de architect Nicolaas Molenaar. Een gevelsteen in de achtergevel verraadt echter een geschiedenis die veel verder teruggaat. Al voordat de Lochemse pastoor Sweder van Kervenheim in 1520 een huis aan de Berkel liet bouwen, moet er een versterkt huis zijn geweest, dat tijdens een conflict met Zutphen werd belegerd en verwoest.

De Cloese had in de eerste eeuwen een belangrijke regionale functie als havezate, daarna als buitenplaats in een landgoed. Er woonden families van Gelderse en Friese adel en het was lange tijd eigendom van mr. C.J. Sickesz, politicus, landbouwdeskundige en de eerste watergraaf van het Waterschap van de Berkel. Ook diende het kasteel als klooster en vervolgens als politieschool. Het vertrek van deze school bracht nieuwe perspectieven voor het behoud van deze historische havezate.

Vier auteurs ontrafelen in dit boek de turbulente geschiedenis van De Cloese. Dat doen ze aan de hand van eeuwenoude archiefstukken, bijzondere familiegeschiedenissen en historisch onderzoek. Deze uitgave staat vol uniek beeldmateriaal, zoals herontdekte tekeningen, plattegronden, historische foto’s en portretten uit adellijk familiebezit. Het is een boek vol prachtige verhalen over een bijzonder Gelders kasteel.

Eddy ter Braak, Cees Jan Frank, Wilma Nijenhuis-ten Arve en John Töpfer, De Cloese. Havezate aan de Berkel, ISBN 978-90-5345-539-5, € 24,95 (incl. verzendkosten), 176 p. Hier in te zien. Hier te bestellen.

Afgelopen zaterdag organiseerde Het Historisch Genootschap Oud-Westland een feestelijke presentatie van het boek Buitenplaatsen in het Westland. Vanaf vandaag is het boek verkrijgbaar.

(OVERGENOMEN)

Bij het Westland denk je automatisch aan kassen, vol tomaten, paprika’s of bloemen. Inderdaad kent het Westland de grootste concentratie glastuinbouw ter wereld, maar ook de concentratie buitenplaatsen was ooit heel dicht. Vanaf het begin van de Gouden Eeuw tot ver in de negentiende eeuw waren er in de hele streek meer dan honderd buitenverblijven te vinden, aangelegd door welgestelde stedelingen uit omringende plaatsen als Delft en Den Haag.

Het door stadhouder Frederik Hendrik vanaf 1621 gebouwde Huis Honselersdijk was vanwege zijn luister in heel Europa bekend en werd ook wel ‘het Versailles van Nederland’ genoemd. Van het slot resteert slechts een bijgebouw. Het hoofdgebouw is in 1815 afgebroken.

Maar er is ook nog veel te zien en sommige buitenverblijven zijn bewaard gebleven, zoals Broekzicht in Honselersdijk, de Hofboerderij en Suijdervelt in Wateringen, Hodenpijl bij Schipluiden en Sarijnenhove in Vlaardingen. In het landschap herkent de oplettende bezoeker hier en daar nog een hek, een sloot of een verkavelingspatroon dat herinnert aan de voormalige lustoorden.

Hier kun je enkele pagina’s uit het boek inzien. Hier kunt u het boek bestellen.

Martin van den Broeke e.a., Buitenplaatsen in het Westland. Met smaak en tot voordeel aangelegd, Haarlem 2018, ISBN 978-90-825893-3-7, € 24,95, 320 p.

Zie ook Genootschap Oud-Westland, Midden-Delfland in beeld en Kantoor Verschoor.

Overhandiging eerste exemplaar door Martin van den Broeke aan wethouder Vreugdenhil
Foto: Harry Groenewegen

De onthulling van Juno bij Musis Sacrum (Arnhem)  Foto: Laura Fokkema

De godin Juno is weer ’thuis’ bij Musis Sacrum te Arnhem. Donderdagmiddag werd het gerestaureerde beeld officieel onthuld. Sinds oktober 2013 stond het weer in een perkje bij Musis Sacrum (zie eerdere bericht). In de koningsnacht van 2014 werd de lans uit de hand van de godin gerukt. Daarbij raakte haar hand beschadigd. Dat is door een volgende restauratie hersteld. Hierbij heeft ze ter correctie gelijk een korte scepter gekregen, net als oud beeldmateriaal liet zien.

Onthulde Juno bij Musis Sacrum (Arnhem)  Foto: Laura Fokkema

Juno met de korte scepter  Foto: Dineke Akkermans

(OVERGENOMEN)

Huis Wisch in Terborg is een uniek monument met een prachtige parktuin en een eeuwenlange geschiedenis dat wordt bewoond door de laatste telg van vijf generaties Van Schuylenburch, door huwelijk nu Vegelin van Claerbergen. Des te opzienbarender is het dat er, in tegenstelling tot alle kastelen in Nederland, géén enkele echte publicatie over bestaat, zelfs geen folder. En ook niet over kasteel Ulenpas in Hoog-Keppel en kasteel Schuilenburg (verwoest in WO-II) in Silvolde die ook tot hun bezit horen. Deels komt dit door de aard van de bewoners die liever niet al te veel opvallen. Met een beetje toeval en geluk kwam Daniëls in contact met de familie en noteerde hun verhalen. Huis Sinderen en de heerlijkheid Lichtenberg, die ook tijdelijk in hun bezit waren, kregen een klein hoofdstuk net als de vele belangrijke en interessante families zoals Van Herzeele, Van Limburg Stirum en Boetzelaer waarmee ze trouwden. Die woonden (soms nu nog) in mooie landhuizen in onder andere Wassenaar, Noordwijk en Bilthoven die ze voor dit boek fotografeerde.
Daniëls belicht veel aspecten van het kasteel en haar bewoners. Ze interviewde betrokkenen en kreeg foto’s van hen. De site Delpher.nl leverde ook veel informatie op. Met citaten uit brieven van de familie, die ze zo gelukkig was in de archieven te vinden, typeert ze de visie van de bewoners op het leven, het landgoed, reizen, huurders, de jacht en bijvoorbeeld belasting betalen. Ook onderzocht ze hun projecten zoals een schapenfarm in Chili. Tijdens haar onderzoek kwam ze enkele intrigerende zaken tegen…
Met dit interessante en rijk geïllustreerde boek wordt de geschiedenis (vanaf 1800) van een uniek kasteel en een boeiende familie voor de toekomst bewaard.

Aggie Daniëls, Kasteel Wisch Terborg. Schuilenburg & Ulenpas, 2018, 330 p., ruim 1000 afbeeldingen, harde kaft, € 29,95 (in allerlei winkels in Terborg en de regio of de auteur aggie.daniels@gmail.com)

Zie ook deGelderlander, Omroep Gelderland 1 & 2 en Oude IJsselstreek Vizier.

Bij gebrek aan een bortje een foto van een gevelsteen

Googelend kwam ik terecht in Koddige en ernstige opschriften, op luyffens, wagens, glazen, uithangborden, en andere taferelen, van Hieronymus Sweerts uit 1698. Ik weet niet of m’n oog bleef hangen bij de voornaam in het vers, het woord hovenier of het rond deze dagen gebruikelijke sinterklaas-dichtniveau… Toch even dit uithangbord met reclame voor de man naar voren brengen:

Te Haarlem, op een Hoveniers bortje.
Hier woont Jan Otte, de Prince Hovenier,
Hij woonde wel eer in den Haag, en nou woont hy hier,
Hy presenteert sijn dienst aan alle burgers en heeren:
Hij roept schrik van parken maken, en palm-scheeren,
Al wie hem van doen heeft, die komt maar an,
Hy is de rechte Jan Otte, Jannetje-moers man.