De Haarlemmerhout (1755/1756), Jan van Varel
Foto’s: Alexander de Bruin, conservator beeldcollecties NHA

Eerder dook in de beeldbank van het Noord-Hollands Archief een serie restauratiefoto’s (uit 1984) op van een kaart van De Haarlemmerhout die naar mijn idee wel eens de kaart van Jan van Varel uit 1756 zou kunnen zijn. Op een latere kaart van zijn hand uit 1769 verwijst hij hier naar. Maar die oudere kaart kom je nergens tegen. In geen enkele registratie, niet in de literatuur en geen beeldbank; zie ook het eerdere bericht Haarlemmerhout-kaart gerestaureerd (1984).

Ik heb vervolgens contact gezocht met het Noord-Hollands Archief (NHA), naar het eerdere bericht en de oude foto’s verwezen en additionele vragen gesteld. Alexander de Bruin, conservator beeldcollecties, dook er op en was naar aanleiding van de foto’s ‘flabbergasted’. Hij vond het inventarisnummer en de omschrijving in het in 1867 uitgegeven Inventaris van het archief der stad Haarlem, derde afdeeling opgemaakt door Mr. A. j. Enschedé: ‘487. Kaart van het Haarlemmerhout, gemeten in 1755 en 1756 door den landmeter J. van Varel. Teek. m. kl. op linnen geplakt en op rollen, br. 215, h. 292.’

De ‘opplakstroken’ los op de kaart, over de wapenschilden heen
Foto’s: Alexander de Bruin

In samenwerking met de mensen van hun Team Conservering en Restauratie is de kaart opgezocht, tevoorschijn gehaald en uitgerold. WOW!! was de reactie. De kaart is inderdaad alleen al op de nieuwe foto’s die Alexander de Bruin maakte geweldig. Zoals de registratie uit 1867 zegt 2,15 bij 2,92 meter! En in kleur. En die ‘opplakstroken’ met onder andere tuingereedschappen zijn los bewaard. Naar het lijkt een unieke, tot nu ongepubliceerde manuscriptkaart, ondertekend met ‘Aldus gedaan in de jaeren 1755&56. Door mij J V Varel.’ Het is een object dat in 1984 dan wel gerestaureerd is maar verder blijkbaar onder de radar is gebleven; niet voorkomend in de online registratie van NHA en nog niet gedigitaliseerd (dat dit a.u.b. maar moge gebeuren).
Jan Holwerda

‘Aldus gedaan in de jaeren 1755&56. Door mij J: V: Varel.’  Foto: Alexander de Bruin

Kaart van de Haarlemmerhout voor de restauratie (1984)  Bron: Noord-Hollands Archief

Er moeten mensen zijn voor wie dit oud nieuws (1984) is. Toch maar een bericht… Een maand of twee geleden was er het bericht over Daniel Engelman, de landmeter van de Haarlemmerhout, die zich in 1793 aanbood voor ‘het aanleggen en veranderen van Lusthoven, Tuinen enz., in den tegenwoordigen smaak…’ (zie hier)

Kaart van den Haarlemmer-Hout cum annexis (1769), Jan van Varel Bron: Universiteit van Amsterdam

Dat vroeg om illustratie met materiaal van zijn hand. Hierna zoekend kwam ook de welbekende kaart ondertekend met Jan van Varel en het jaar 1769, naar voren. In de cartouche valt te lezen ‘Zijnde gemeeten en gekaarteerd door mij ondertekenden in het jaar 1756, en nu met de daar ingemaakte veranderingen in plaat gebragt.’ Ongekleurd is deze in de beeldbank van het Noord-Hollands Archief te zien (zie hier) en gekleurd in die van de Universiteit van Amsterdam (zie hier).

Kaart van de Haarlemmerhout gedurende de restauratie(1984)  Bron: Noord-Hollands Archief

Daarnaast kwam ik in de beeldbank van het Noord-Hollands Archief een serie restauratiefoto’s tegen, uit 1984, van een andere versie van die kaart (zie hier). In eerste instantie wordt het oog met name ook getrokken door een tweetal zijstroken met onder andere tuingereedschappen (zie foto bovenaan). De fotoserie maakt duidelijk dat het latere ‘opplakstroken’ waren die gedurende het restauratieproces zijn verwijderd; eronder zitten twee maal drie wapenschilden. Het zijn andere en meer wapenschilden dan op die kaart uit 1769, maar ook de andere kaart-omringende onderdelen verschillen. Verder onderbreekt op de gerestaureerde kaart in ieder geval alle bebouwing die wel op de kaart uit 1769 staat en er zijn in ‘het groen’ ook verschillen te vinden. Zijn dit de ‘daar ingemaakte veranderingen’ waar Van Varel op de kaart uit 1769 spreekt? Helaas zijn de foto’s niet goed genoeg om een goede complete vergelijking te maken.
Maarre, is de gerestaureerde kaart nou de kaart uit 1756?

De gerestaureerde kaart zal onderdeel hebben uitgemaakt van de in 1984 gehouden tentoonstelling over de Haarlemmerhout, maar ontbreekt in het begeleidende boek Haarlemmerhout 400 jaar. Voor het boek te laat gerestaureerd? Naar voren gekomen gedurende het onderzoek ten behoeve van en de samentelling van de tentoonstelling en te laat voor het boek?
Jan Holwerda

De gerestaureerde kaart van de Haarlemmerhout (1984)  Bron: Noord-Hollands Archief

Ontwerp Schaffelaar met vier aanzichten (1852), A. van Veggel   Bron: Collectie Gelderland

Even weer wat materiaal dat Geldersch Landschap & Kasteelen gefotografeerd heeft en dat via de online Collectie Gelderland beschikbaar is. Deze keer enkele tekeningen betreffende Schaffelaar te Barneveld.
‘Tekening van een nieuw te bouwen Kasteel voor den H.I.G. heer J.H. baron van Zuilen van Nievelt van den Schaffelaar, te Barneveld. 1852. Opgemaakt door A. van Veggel Bouvens te ‘s-Hertogenbosch’ valt bovenaan het ontwerp met vier aanzichten voor een neogotisch huis Schaffelaar te lezen. In 1840 maakt Jasper Hendrik baron van Zuylen van Nievelt (1808-1877) plannen voor een nieuw huis in neoclassicistische stijl. De plannen worden echter veranderd in een ontwerp voor een huis in neogotische trant, dat gebeurde in 1852 onder de leiding van architect A. van Veggel. Het ontwerp behoort tot een reeks Schaffelaar-ontwerpen, afkomstig van huis Schaffelaar. Naast ontwerpen voor het huis zijn er ook tekeningen voor onder andere hekwerk, hekwerkzuil en een tuinhuis. Het ontwerp voor tuin en park dat J.D. Zocher jr. en L.P. Zocher (1853) maakten, is net als meer tekeningen/ontwerpen in dezelfde (online) collectie te vinden.

Ontwerp voor een tuinhuis in neogotische stijl (1840-1860)   Bron: Collectie Gelderland

Ontwerp van een gebouw (mogelijk een tuinhuis) met galerij, hekwerk en een centrale toren (1852)  Bron: Collectie Gelderland

Henri van der Wijck schreef er over in Bulletin KNOB (1968-4, download) en Gabriëlle Dragt deed dit goed 20 jaar later (1992-3/4, download). Waar een artikel slechts een beperkt aantal tekeningen kan opnemen is via Collectie Gelderland alles te zien én in te zoomen.
Jan Holwerda

Ontwerp voor een hekwerk in neogotische stijl (1852)   Bron: Collectie Gelderland

Tuin-/parkontwerp voor huis Schaffelaar in landschappelijke stijl, ‘Zocher 1853’   Bron: Collectie Gelderland

Ze zeggen ‘morgen gaat het regenen’. Stel dat je dan niet juichend door de regen wil huppelen maar binnen wilt blijven en de regen alleen maar wilt zien vallen. Om vervolgens relaxed wat historische artikelen te lezen, kijk dan even in het digitale archief van het Tijdschrift voor Historische Geografie (THG), tot 2016 Historisch geografisch Tijdschrift geheten. Alle titels staan op een rijtje en artikelen van voor 2008 zijn te downloaden. Misschien beperkt in het aantal tuinhistorische artikelen, maar het tijdschrift handelt dan ook, zeker net zo interessant, over de geschiedenis van het gehele cultuurlandschap van de Lage Landen, inclusief de steden. Zie THG Archief van artikelen.

Christiaen Pieter van Staden… Bron: Amsterdamse courant 29 januari 1726

In de Amsterdamse courant van 29 januari 1726 staat de volgende advertentie: ‘Christiaen Pieter van Staden, zoon van den overledene Jan van Staden, gerinnimeerde architect van alle Koningl. Hoven, tot aenlegging van Parterens, tirassen, sterrebossen, komme, en al wat verders dient tot het aenleggen van cierlvke Hoven en Plantagié, presenteert zyn dienst tot al ’t voorsz., als mede als landmeeter, en is woonachtig aen de rivier de Vegt, tot Maersen aen de brug.’

De naam Christiaan Pieter van Staden doet direct denken van de plattegrond van de tuin achter Het Loo ondertekend met Door mij Christiaan Pieter van Staden, ongedateerd en waarschijnlijk uit de periode 1723-1728.
Verder weten we dat Christiaan Pieter per 7 juni 1730 werd belast met het opzicht over de tuinen van Soestdijk en per 1 november 1736 ontslagen. Veel meer weten we eigenlijk niet over. Een zeer fragmentarisch gereconstrueerde levensloop valt te lezen in het artikel ‘Christiaan Pieter, tekenaar van Het Loo, en andere Van Stadens als hoveniers ten hove’ van de hand van L. Aardoom uit 1991 (BM Gelre).

De door Christiaan Pieter zelf geschetste vaardigheden zijn een leuke aanvulling, maar is hij nou tekenaar en hovenier of gerinnimeerde architect? Refereert hij aan zijn vader Jan van Staden als de gerinnimeerde architect? Of ziet hij zichzelf zo. Ik denk het eerste. Van Jan (Johan) van Staden is in ieder geval een tuinontwerp voor kasteel Nederhorst (in foto) bewaard gebleven. En Andries de Leth noemt Jan en zijn broer Samuel van Staden in zijn boek De Vechtstrook in één rijtje met Steven Venekool, Simon Schijnvoet en Jacob Marot, alle ‘ervarene en alombefaamde architekten en meesters van plantagien konstig aan te leggen’.

Door het ‘Maersen aen de brug’ ook de gedigitaliseerde Notariële Archieven van Het Utrecht Archief maar even ingekeken. Dit leverde nog wat aardige aanvullingen vanuit de ‘vastgoed sfeer’:
– per mei 1726 huurt Christiaan Pieter van Staden ‘een huijsinge erve en grond, staand ende gelegen in den Dorpe van Maarssen bij de Brugh onder den Gerechte van Nieuw Maarssenveen’. (Nieuw Maarssenveen = de gebieden Goudesteijn en Diependaal)
– in mei 1729, net voor zijn aanstelling op Soestdijk, koopt Christiaan Pieter van Staden ‘een sekere huijsinge en erve … staande ende gelegen in den Gerechte van Nieuw Maarssenveen aan de rivier De Vecht No 153’.
– in oktober 1736, net voor zijn ontslag op Soestdijk, koopt Christiaan Pieter van Staden, ‘Casteleijn op het huijs Soesdijk … zekere huijzinge en hofstede met tuijnmanswoninge, speelhuijs, tuijn en boomgaard, alsmede de grond van dien, staande ende gegen in den dorpe van Zuijlen, aan de wetzijde der riviere de Vegt, nabij de Brugge, strekende voor uijt de riviere …’
– en tot slot verkoopt Christiaan Pieter zijn Zuilense bezit in augustus 1738.
En verdwijnt hij uit genoemde Notariële Archieven.
Jan Holwerda

Het Loo met ‘Door mij Christiaan Pieter Van Staden’.

Eerder al de berichten over de conferentie in Duitsland over Prinz Friedrichs der Niederlande en Muskau. Nu even iets over hem en het Wassenaarse.

OVERGENOMEN (skbl.nl)
De gemeenten Wassenaar en Voorschoten presenteerden op 10 juli 2018 onderzoeksinformatie van een unieke route, die in de 19de eeuw werd aangelegd op aanwijzing van prins Frederik der Nederlanden (zoon van Willem I, broer van Willem II en oom van Willem III). De route verbindt negen (bestaande) landgoederen die destijds tot het particuliere bezit van de prins behoorden. Dit stelsel van rondwegen en paden is in Nederland uniek. Het voert langs mooie locaties en aantrekkelijke uitzichten op de destijds uitgestrekte landerijen van de prins. Nu is onderzocht hoe de route is ontstaan, wie er aan werkten én wat er van resteert. Nu weten wij dat een groot deel er nog steeds ligt, zoals de prins deze liet aanleggen. Ook diverse bouwwerken zoals bruggen en woningen maken er onderdeel van uit en zijn er nu nog.

GETIPT (door Theo W)

Een programma met een tentoonstelling en veel meer, dat al vanaf begin juni loopt. Niet direct een groen onderwerp, maar voor liefhebbers van Turkomanie en Turkse tenten e.d. brengt het vast een en ander. En combineer het anders met het historische groen in en rond Beetsterzwaag (Friesland).

In Beetsterzwaag is de tentoonstelling Tinco Lycklama: een Friese jonker in de Oriënt te zien. Hier wordt het bijzondere verhaal verteld van een bijna vergeten adellijke Fries die opgroeide in Beetsterzwaag en als jonge man ruim drie jaar door de Oriënt reisde. Na terugkomst in zijn geboortedorp richtte Tinco Lycklama à Nijeholt (1837-1900) een museum in met bijna 700 oosterse voorwerpen die hij had verzameld tijdens zijn reizen. Een paar jaar later verhuisde hij naar Cannes (Zuid Frankrijk) waar hij opnieuw een museum opende en respect verwierf, mede wegens grote schenkingen aan met name katholieke instellingen.

In samenwerking met het Musée de la Castre in Cannes en de Tinco Lycklama Foundation keert de collectie van Tinco tijdelijk terug naar Beetsterzwaag.

Behalve de collectie brengt de tentoonstelling de reis van Tinco Lycklama in kaart en maakt men kennis met zijn leven en werk. Bovendien biedt de tentoonstelling een bijzondere kijk op Syrië aan de hand van foto’s uit de tijd van Tinco in combinatie met schilderijen van de hedendaagse archeoloog en kunstschilder Theo de Feyter. Zijn gouaches tonen plekken in het Midden Oosten waar Tinco 150 jaar geleden is geweest, zoals Damascus, Aleppo, Palmyra en Beiroet.

Rondom de tentoonstelling zijn extra activiteiten georganiseerd, waaronder lezingen en rondleidingen, zie www.historischbeetsterzwaag.nl.

Locatie: Grietenijhuis (het oude gemeentehuis), Hoofdstraat 17, 9244 CL Beetsterzwaag
Periode: van 8 juni t/m 9 september 2018
Openingstijden: woensdag t/m zondag van 11.00-17.00 uur.
Entree: 5 euro

Die Konferenz stellt das Wirken Prinz Friedrichs der Niederlande in Park, Stadt und Standesherrschaft Muskau während seiner Besitzzeit von 1846 bis 1881 in den Mittelpunkt. Außerdem wird das künstlerische und familiäre Beziehungsgeflecht beleuchtet, das sich durch ganz Europa zieht, ergänzt durch biografische Aspekte und neueste Erkenntnisse zum Verkauf und Kauf der Standesherrschaft 1845/46.

Van de al eerder aangekondigde conferentie is nu het programma bekend, u vindt het programma hier.

27 en 28 september 2018
Als Muskau königlich war –Prinz Friedrich der Niederlande und der Aufstieg Muskaus zu einer Residenz von europäischem Rang
Aanmelden kan tot 10 september, door een mail naar direktion@muskauer-park.de. Deelname is gratis, er is ruimte voor 80 personen.

Save the dates if you like to join us during the international conference ‘Arcadian Landscapes’ on Thursday the 1th and Friday the 2th of November. This two day conference will put European heritages and estates in the spotlight. The area-oriented approach of cultural heritage regarding estates and country estates with their surrounding landscapes will be the center of attention. The conference will be supported by the European Year of Cultural Heritage 2018.

The registration starts in the beginning of September. The program is then complete.

Program:
During the conference we will talk about the following three topics:
Participation of the public and cultural tourism
Knowledge development and research
Policy, management and conservation

What do we learn from regional heritage ensembles? Which European heritage lines are available to connect cultural heritage to larger regions and how can we use them as an impuls to area development?
How can we realize a large public reach, particularly to the leisure economy, and how can we redeem the values of cultural heritage?

The two day conference offers a divers program with high-profile keynote speakers, such as Tom Williamson (UK), Heike Düselder (DE), Hans Renes and Hanneke Ronnes (NL).
Next to the parallel sessions, information and knowledge about the social meaning of cultural heritage in relation to the surrounding landscapes, will be shared by heritage professionals, entrepreneurs, scientists, policymakers, students and other people interested.

Location
The conference takes place in the estate Stania State, Oentsjerk, nearby the European Cultural Capital 2018, Leeuwarden. Also on Friday afternoon there will be an excursion to the estate of Oranjewoud, the landscape park of Oranjestein and the Museum Belvédère.

Registration
The ticket price for the two day conference is € 250,-  lunch included as well as diner on Thursday evening and the excursion on Friday afternoon. The full program will be available in September 2018 and this is also when you will receive the official invitation. The program will be uploaded onto the website www.arcadianlandscapes.com along with a registration form. If you have any questions please email us on arcadianlandscapes2018@gmail.com.

Algemeen Handelsblad 4 mei 1846

In 1838 kocht Frederik prins der Nederlanden De Paauw en Raaphorst te Wassenaar. Na het overlijden van zijn vader koning Willem I investeerde Frederik zijn erfenis in grondaankopen in Wassenaar en Saksen. In Saksen was het Park Muskau (Bad Muskau) dat hij in 1846 kocht. Muskau was door prins Herman von Pückler-Muskau aangelegd en aldaar benoemde Frederik in 1852 de landschapsarchitect Carl Eduard Adolph Petzold tot zijn ‘Park- und Garteninspektor’. In Nederland volgden tot 1854 aankoop van de buitens Ter Horst, Eikenhorst, Backerhagen, Groot Haesebroek en Wildrust. De Paauw werd in twee fasen tot zijn Nederlandse hoofdverblijf verbouwd en ontwikkeld. Rond 1840 door de architect Jan David Zocher jr. en rond 1855 door de architect Hermann Heinrich Alexander Wentzel en de al genoemde landschapsarchitect Petzold.

Park Muskau vindt het nu de hoogste tijd om aandacht aan Prinz Friedrich der Niederlande te schenken en doet dat met een Sonderausstellung en Internationale Konferenz.

Van 21 sept 2018 tot 4 maart 2019 zal de tentoonstelling te bezoeken zijn. Publiciteit moet nog loskomen, maar hier is al een en ander te lezen: kulturdatenbank en muskauer-park.de.

De conferentie zal op 28 en 29 september plaatsvinden. Hier de vooraankondiging of save-the-date:

Als Muskau königlich war – Prinz Friedrich der Niederlande und der Aufstieg Muskaus zu einer Residenz von europäischem Rang
Internationale Konferenz im Rahmen des Interreg-Projektes “Muskauer Park – Schutz, Entwicklung und Förderung des europäischen Kulturerbes”

Muskau hat jetzt nicht nur einen ungleich höher gestellten Besitzer, sondern einen Herrn mit freier Hand für alles Gute, Wohltätige und Schöne, schrieb Fürst von Pückler-Muskau über den Prinzen Friedrich der Niederlande (1797-1881), nachdem dieser die Standesherrschaft 1846 erworben hatte. Bis heute steht jedoch Prinz Friedrich der Niederlande, dem Muskau immerhin über einen Zeitraum von 35 Jahren gehörte, sowohl als Persönlichkeit als auch in seiner Rolle als Standesherr im Schatten des Fürsten Pückler. Das heutige Erscheinungsbild des Muskauer Parks und des Schlosses sind hingegen stark geprägt durch sein Wirken. Unter Prinz Friedrich als direktem Nachkommen des niederländischen und des preußischen Königshauses konnte Muskau nicht zuletzt sowohl auf künstlerischer als auch gesellschaftlicher Ebene mit anderen königlichen Residenzen Europas konkurrieren. In der Tagung thematisieren Beiträge aus Deutschland, Polen und den Niederlanden verschiedene Aspekte aus der Biographie des Prinzen und zu seinem Wirken, wobei auch neue Forschungsergebnissen präsentiert werden. Betrachtet werden zudem einige der zahlreichen Querverbindungen zu anderen europäischen Schloss- und Parkanlagen, die sich aus den komplexen verwandtschaftlichen Beziehungen und dem Austausch von namhaften Architekten und Gartenkünstlern ergaben. Ein Rundgang durch den Muskauer Park auf den Spuren Prinz Friedrichs sowie eine Führung durch die Sonderausstellung zum Thema ergänzen das Tagungsprogramm. Die Tagung wird deutsch-polnisch gedolmetscht.