(OVERGENOMEN)
‘De Lagchende Vallei’
Recent onderzoek op het gebied van kastelen en buitenplaatsen in Gelderland

Gelderland is dé kastelenprovincie van Nederland. Voor het overzichtswerk over kastelen in Gelderland werden 390 bestaande en verdwenen kastelen in kaart gebracht. In de loop van 80 jaar zijn er daarvan 36 toevertrouwd aan Geldersch Landschap & Kasteelen.

Nu bestaat de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen in 2020 80 jaar. Ter gelegenheid daarvan heeft het bestuur van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) de Stichting Kastelenstudies Nederland gevraagd een wetenschappelijke feestbundel samen te stellen, bij voorkeur over de kastelen en buitenplaatsen van GLK zelf. Dit heeft geresulteerd in de voor u liggende bundel met daarin een tiental uiteenlopende artikelen.

Bijzonder en actueel zijn de artikelen over de Cannenburch en Hernen, die een verrassend nieuw licht werpen op de ontstaans- en bouwgeschiedenis van beide kastelen. Actueel is ook de discussie over de bouwdatum van Ammersoyen naar aanleiding van een recent promotieonderzoek. Interessant zijn ook de artikelen over Groot Spriel en Staverden, waarover nog niet eerder zo uitgebreid was geschreven. Van Staverden is gebleken dat het vermoedelijk nooit een middeleeuws kasteel was. Ook komen de unieke terrassen van landgoed Zypendaal aan bod. Buiten de bezittingen van GLK is er ook aandacht voor het Valkhof met Karolingisch muurwerk in de Barbarossaruïne en de nieuwbouw van het Huis te Rumpt in 1553 aan de hand van een bestek. Het boek vangt aan met een beschouwing over het onderzoek over kastelen en buitenplaatsen sinds 2000, het jaar waarin de vorige feestbundel verscheen.

Ook na het verschijnen van deze tweede bundel ligt er nog veel ongepubliceerd en waardevol onderzoek over kastelen en buitenplaatsen te wachten op verdere ontsluiting. En terwijl u – naar wij hopen met plezier – de artikelen in deze bundel leest, is de redactie al weer druk bezig met het vierde boek uit deze reeks dat eind 2021 zal verschijnen.

T. Hermans en R. Gruben (eindred) , ‘De Lagchende Vallei’. Recent onderzoek op het gebied van kastelen en buitenplaatsen in Gelderland, 240 pp. zeer rijk geïllustreerd, € 34,95 in november 2020 voor € 27,50. Bestellen via deze link.

Zie ook Stichting Kastelen Studies Nederland, link, en inhoudsopgave, link.

De hovenier (1694), Jan Luyken

Al decennia hangt ‘De Hovenier’ uit ‘Het Menselyk Bedryf’ van Luyken ingelijst aan de muur mijn huis. Met de publiciteit rond De hoveniers van Oranje keek ik met hernieuwde interesse naar deze prent. En vroeg me voor de zoveelste keer af: ‘Wat doet deze hovenier?’ Voor het oog lijkt hij bezig een dode boom te planten. Dat is toch vreemd? Wat plant deze man? Wie helpt?
Niek Ravensbergen

(OVERGENOMEN)
In het huisarchief van Twickel, toen nog met Aafke Brunt (Bron: Twickel)

Graag nodigen we u uit voor de online bijeenkomst van het platform Kastelen & Buitenplaatsen op donderdagmiddag 3 december om 14.00 uur. Het thema van dit platform is Huisarchieven. U bent van harte uitgenodigd hieraan deel te nemen.

Talloze Nederlandse kastelen en landhuizen hebben huisarchieven. Soms zijn deze met behulp van professionals zorgvuldig ontsloten en ondergebracht in prachtige archiefruimtes op het landgoed. Ook zijn vele huis- en familiearchieven ondergebracht bij Nederlandse archiefinstellingen zoals het Nationaal Archief in Den Haag of een van de provinciale of lokale archiefdiensten.

Soms zijn deze archiefbestanden bescheiden, in andere gevallen beslaan zij vele tientallen meters. Hierin zijn zowel qua aard als leeftijd zeer uiteenlopende documenten te vinden, waaronder zelfs 13de-eeuwse archiefstukken.

De keynote lecture van deze webinar wordt gegeven door Fürst Maximilian Nicolaus zu Bentheim-Tecklenburg, voorzitter van de Deutschen Burgenverein. Vervolgens gaan sprekers uit binnen- en buitenland vanuit verschillende invalshoeken in op het thema huisarchieven van kastelen en buitenplaatsen.

13.45 Digitale inloop
14.00 Welkom door de dagvoorzitter
14.05 The importance and influence of the German Castle Association, keynote lecture door
Fürst Maximilian Nicolaus zu Bentheim-Tecklenburg, voorzitter van de Deutschen Burgenvereinigung
14.30 Een levend huisarchief
Redmer Alma, archivaris van Landgoed Twickel
14.50 Je eigen archief op zolder
Henrick van Asch van Wijck, directeur rentmeester landgoed Prattenburg, Rhenen
15.10 Korte pauze
15.20 Gelderse rijkdom. Huisarchieven in het Gelders Archief
Fred van Kan, algemeen directeur Gelders Archief
15.40 Over de grens. Adelsarchieven in Westfalen en het Rijnland, en hun betekenis voor Nederlandse onderzoekers
Gunnar Teske, archivaris LWL-Archivamt für Westfalen
16.00 Schatgraven in huisarchieven
Evelyn Ligtenberg, promovendus Rijksuniversiteit Groningen
16.30 Afsluiting webinar

Via deze link komt op de originele pagina en mogelijkheid tot aanmelden.

Brug over vijver op landgoed Elswout (1906), Richard Tepe (Bron: Nederlands Fotomuseum)

Even wat rustieke bruggen, op Elswout (Overveen). Aanleiding is een prachtige foto in de collectie van Nederlands Fotomuseum. Hierboven een uitsnede; dit is de link naar het origineel (met watermerk). Hier onder gelijk ook wat andere afbeeldingen en foto’s (en ja ik weet het, er zijn nog meer en andere brugtypen op Elswout). Kijk en vergelijk.
Jan Holwerda

Brug op Seconde vue de la maison de campagne nomme Elswout (1796), Egbert van Drielst, Hendrik Schwegman, Jacob Cats (Bron: Noord-Hollands Archief)

Brug op Elswout (1815-1825), George Pieter Westenberg (Bron: Noord-Hollands Archief)

Bruggen op Elswout (2012) (Foto: Jan Holwerda)

(OVERGENOMEN)

Ingebed in Rotterdam ligt oostelijk van het centrum de karakteristieke wijk Kralingen. De rijke geschiedenis van Kralingen wordt bepaald door het parelsnoer van buitenplaatsen dat vanaf 1600 ontstond rondom het Kasteel van Kralingen. Van de meer dan 40 buitenplaatsen die er waren, resteren er nog slechts vijf. Dit vergeten Arcadië bepaalt sterk hoe het 21e-eeuwse Kralingen eruit ziet.
De buitenplaatsen hadden een aantal unieke kenmerken: de vervlechting van industriële activiteit met bewoning, de zeer sterke rol van immigrantenfamilies, het fenomeen ‘kwakelbruggen’ en ‘lease’ buitenplaatsen; alle elementen vinden hun plaats in dit boek.

Dit boek presenteert de huizen, de families die er woonden en verhalen die zich achter de voordeur afspeelden. Voor dit boek is een rijke bron aan beeldmateriaal vergaard, vaak nog nooit eerder gepubliceerd. Veel huizen worden voor het eerst beschreven. Dit boek geeft een unieke inkijk in het Kralingen van de voorbije eeuwen.

De basis voor het boek is een serie columns geschreven voor het blad van de Stichting Vrienden Kastelen en Buitenplaatsen Holland en Zeeland (VKHZ). Het boek geeft veel nieuwe informatie en illustraties in kleur en zwart-wit, waarvoor in de columns geen plaats was. Tevens worden nu ook de kleinere huizen beschreven. Een aantal familie archieven zijn opengesteld voor de auteur na het verschijnen van de columns, ook dit heeft veel extra stof en beeldmateriaal opgeleverd.

Robert J. Ligthelm, De Buitenplaatsen van Kralingen van de 16e tot de 21e eeuw. Een verloren Arcadië?, €34,95 hardcover, full colour, 360 pp. 500 illustraties. Bestellen en inzien via deze link. De auteur over zijn boek op youtube.

Nettekening met kasteel Heeswijk (Bron: particulier eigendom)

Na het schrijven van een artikel kijk ik vaak even of er een andere club is voor wie een artikel of een deel van een artikel mogelijk interessant is; al dan niet beperkt herschreven of met een net ander accent. Voor een plaatselijke of regionale historische vereniging bijvoorbeeld. Zo schreef ik in 2016 voor Cascade Gijsbert van Laar: van vier nieuw geidentificeerde platen tot een netwerk van opdrachtgevers. Het gedeelte betrekking hebbend op Heeswijk vormde ik tot een artikel voor de Heemkundekring in Heeswijk-Dinther. En hoe leuk, een reactie van een lezer volgde. In het artikel staat onderstaande tekening en laat de reagerende lezer nu bovenstaande ‘nettekening’ bezitten. Of zoals hij schreef: ‘een schilderijtje met hetzelfde onderwerp, afmeting 37×47 cm. Mijn overleden moeder, die goede contacten met de baron en baronesse had, heeft dit vroeger gekregen.’
Jan Holwerda

‘Het Kasteel van Heeswijk’. ‘Nota Deux Chasseurs avec deux chiens, une charotte de la
Meyerij, quatre betes a cornes dans la prairie du grain derriere le charotte’ (Bron: Tilburg University)

(OVERGENOMEN)
Overeem en Paasman hebben in Het land van de jonker in beelden en woorden het land van de jonker met al haar bewoners vastgelegd in een uniek boek, dat tevens een prachtig tijdsbeeld schetst van de Veluwse adel in de vorige eeuw.

De kleurrijke, adellijke familie Van Haersma de With, met de strenge jonker Jan, de mondaine jonker Maurits en de deftige freule Annie, bezat een groot aantal landgoederen op de Veluwe, die bekend stonden als ‘Het land van de jonker’. Met hun erfgenamen, de zonderlinge jonker Frits en de zorgeloze jonker Willem, beheerden zij de landgoederen met landerijen en landhuizen. Zij wilden die onaangetast overdragen aan de volgende generaties, en deden dat bijgestaan door een schare aan pachters met hun meiden en knechten, hun bos- en veldarbeiders, ambachtslieden, jachtopzieners en dagloners.

Brand Overeem en Bert Paasman, Het land van de jonker. Uit de tijd van diensten en gunsten, Utrecht 2020, ISBN 9789026138805, pp. 240, € 27,50. Via deze link kunt u de eerste 19 pagina’s inzien.

OPGAVE voor 4 NOVEMBER

UITNODIGING (herhaling, voor een ieder die zich alsnog wil aanmelden)
Wij nodigen u van harte uit om deel te nemen aan de eerste CASCADE STUDIEMIDDAG ONLINE en de uitreiking van de Carla Oldenburger-Ebbers Penning 2020. Daarvoor ontvangen we graag uw aanmelding met naam en emailadres via info@cascade1987.nl. Enige dagen voor de studiemiddag mailen we de link om online te kunnen deelnemen. Tevens krijgt u de instructie om zo nodig het betreffende programma te installeren.
U bent van harte uitgenodigd.

CASCADE STUDIEMIDDAG: GROEN ERFGOED, VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST
en UITREIKING VAN DE CARLA OLDENBURGER-EBBERS PENNING 2020

Vrijdag 6 november 2020 van 15.00 tot 17.00 uur

15.00-15.05 Welkom door dagvoorzitter John Wokke, bestuurslid CASCADE
15.05-15.15 Welkom door Sanda Lenzholzer, hoogleraar leerstoel landschapsarchitectuur WUR

15.15-15.30 Introductie door dagvoorzitter John Wokke en
inleiding Adriaan Geuze, hoogleraar landschapsarchitectuur WUR

15.30-15.45 Introductie door dagvoorzitter John Wokke en
inleiding Hans Renes, hoogleraar erfgoedstudies VU

15.45-16.00 Introductie door dagvoorzitter John Wokke en
inleiding Steffen Nijhuis, hoofd landschapsonderzoek, planning en ontwerp TU Delft

16.00-16.25 Paneldiscussie ‘jong & oud’ met gastsprekers en studenten o.l.v. John Wokke en Els van der Laan

16.30-16.45 Het publiceren van onderzoeken
Juryrapport door Elyze Storms-Smeets, jurylid
Genomineerden zijn:
– Iris de Baat, Er was eens een natuurpark in Kaatsheuvel. Een onderzoek naar de omgang van de Efteling met het begrip ‘natuur’ in woord, beeld en ruimtelijke vormgeving, Masterscriptie VU, architectuurgeschiedenis, Amsterdam 2019 PDF
– Cas van Rossum, ‘De voornaamste vermaaken der Dordtenaaren’. Een studie naar de opkomst en neergang van de buitenverblijven op het Eiland van Dordrecht (1600-1832), Masterscriptie Landschapsgeschiedenis RUG, 2017 PDF
– Lisa Johnson, ‘Pieter de la Court van der Voort and innovations in pineapple cultivation in early eighteen-century gardens’, Garden History 47-1, 2019, 23-41 PDF

16.45-16.50 Laudatio en uitreiking van de prijs door de voorzitter van CASCADE, Johan Carel Bierens de Haan

16.50-16.55 Dankwoord prijswinnaar

16.55-17.00 Terugblik en afsluiting door John Wokke

De sKBL Ithakaprijs 2020 is naar Lenneke Berkhout gegaan voor haar onderzoek naar tuinbazen in dienst van de Oranjes tijden de 17de en een deel van de 18de eeuw (voor boek zie hier). Juryvoorzitter Paul Schnabel prees de verbindende inhoud van dit boek, dat bovendien een onderwerp behandelt waarover heel weinig bekend was. De vele Oranjehuizen uit die tijd komen in dit zeer leesbare boek, dat is uitgegeven door Uitgeverij Verloren, aan bod.

Het Ithakastipendium gaat naar Juliette Jonker-Duynstee. Zij gaat onderzoek verrichten naar leden van het geslacht Orrt van Nijenrode die vijf generaties lang eigenaren van kasteel Nijenrode zijn geweest. Over haar onderzoek wordt later nog bericht.

(OVERGENOMEN)
Het webinar Behoud Groen erfgoed op woensdagmiddag 11 november 2020, georganiseerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in Amersfoort, gaat over de instandhouding van bedreigde populaties van wilde bomen en struiken in Nederland. U bent van harte uitgenodigd hieraan online deel te nemen.

Uit een onlangs met subsidie van de RCE opgesteld rapport blijkt dat de staat van de inheemse bomen en struiken in Nederland ronduit zorgwekkend is. De helft van de soorten is zeldzaam en in hun voortbestaan bedreigd. Toch wordt dit nauwelijks opgemerkt. Met dit webinar willen we de aandacht vestigen op de problemen, maar vooral ook de oplossingen in kaart brengen. Een eerder symposium op 15 januari jl. trok veel meer belangstelling dan er destijds fysiek aan plaatsen beschikbaar was. Via dit webinar is het aantal deelnemers niet beperkt.

Meer over het rapport Behoud groen erfgoed. Plan voor het behoud van bedreigde wilde bomen en struiken in Nederland is hier te vinden, net als de link naar de download.

De bijeenkomst vindt online plaats, maar aanmelden is wel noodzakelijk. Deelname is gratis. Meld u aan middels deze link.

Programma wo 11 november
13.30 Welkom door de dagvoorzitter
13.35 Behoud van wilde bronpopulaties van inheemse bomen en struiken
Lodewijk van Kemenade, Landschapsbeheer Flevoland
14.05 Wilde bomen en struiken; groen erfgoed van natuur en cultuurhistorie
Bert Maes, Ecologisch Adviesbureau Maes
14.35 Gebruik en behoud van bronpopulaties van wilde bomen en struiken
Paul Copini, Centrum voor Genetische Bronnen Nederland
15.05 Door de bomen het bos zien
Lammert Kragt, Staatsbosbeheer
René van Loon, Ecologisch Adviesbureau Van Loon
15.30 Einde webinar
Tijdens het webinar kunt u in de chat vragen stellen of opmerkingen meedelen. Deze worden door de dagvoorzitter doorgezet naar de betreffende spreker.