De handelseditie van mijn proefschrift ‘Waardenburg en Neerijnen. Biografie van een kasteelensemble’ van Calogero (Robbie) Dell’Aira.

Ten noordoosten van Zaltbommel, aan de overkant van de rivier de Waal, ligt het landgoed Waardenburg en Neerijnen. Op dit Gelderse landgoed staan twee kastelen van middeleeuwse origine die al eeuwenlang met elkaar zijn verbonden. Het ene kasteel ziet eruit als een romantisch middeleeuws kasteel, het andere als een strak modern landhuis. Hoe komt dat en wat betekent dit?

Calogero Dell’Aira beschrijft de geschiedenis van het landgoed: de overmeestering en verwoesting van de rijke Bourgondisch-Habsburgse cultuur van Waardenburg door Oranje en de moeizame wederopbouw en uiteindelijke bloei. Hij gaat ook uitgebreid in op de symbiose tussen de actoren en hun kastelen en de buitenplaatscultuur. Voor de perceptie van het kasteelensemble blijken romantische opvattingen, gevoed door oude kronieken, sagen en legenden, van grote betekenis.

Het kasteelensemble Waardenburg en Neerijnen is een twee-eenheid in een tussengebied, een samenspel tussen noord en zuid, tussen toen en nu, tussen cultuur en natuur, en tussen adel en volk.

Calogero Dell’Aira, Waardenburg en Neerijnen. Biografie van een kasteelensemble, 2025, ISBN 9789464564525, € 39,99, pp. 328.

Download introductie en inhoudsopgave, klik hier.
Hoofdstuk 7 Kersenbomen en bloemparterres met
Zeventiende tot twintigste eeuw
Parkbos
Aanleg van tuin en park in landschappelijke stijl in de late achttiende eeuw
Horticultuur en sentimentaliteit
Voortzetting en uitbreidingen van de landschappelijke aanleg in de negentiende
eeuw
Neerijnen als lusthof omstreeks 1922 en 1923

(OVERGENOMEN)
Gooilust vertelt het bijzondere verhaal van Louise Six (1862-1934), een vrouw die worstelde met liefde, loyaliteit en verraad op de historische buitenplaats in ‘s-Graveland.

In 1895 erft Louise Six het landgoed Gooilust en gaat er wonen met haar man, Frans Blaauw, een gedreven amateur-bioloog met een obsessie voor exotische dieren. Terwijl zijn verzameling van meer dan 400 dieren internationale bezoekers trekt, krijgt Louise steeds meer last van zijn extravagante hobby. Financiële problemen stapelen zich op, en het huwelijk verslechtert snel.
Wanneer Louise uit wanhoop een paar zeldzame dieren verkoopt, neemt Frans wraak: hij laat haar opnemen in een sanatorium en probeert haar krankzinnig te laten verklaren om zo de volledige zeggenschap over Gooilust te krijgen. Maar Louise bedenkt een heel ander plan…
Met behulp van brieven, rechtbankverslagen en grondig onderzoek brengt Jeanette Wagenaar deze geschiedenis tot leven. Gooilust is een meeslepend boek over de stille strijd van een vrouw die haar stem vond in een tijd waarin dat bepaald niet vanzelfsprekend was.

Jeanette Wagenaar, Gooilust. De stille strijd van Louise Blaauw-Six, 2025, ISBN 9789462973091, pp. 224, € 22,50
Verschillende verwijzingen (inzien, besprekingen) op www.uitgeverijdekring.nl

Montagefoto met Nijenburg bij Heiloo en een windturbine

Kastelen en buitenplaatsen en omringend Landschap – Bedreigingen en bescherming
25 april 2025
13:30 – 17:00
Smallepad 5, Amersfoort & online

Eeuwenlang waren kastelen en buitenplaatsen belangrijke oriëntatie- en herkenningspunten in het relatief lege landschap. Buitenplaats-biotopen blijken echter uitermate kwetsbaar. Veel ervan is verloren gegaan.

Lange tijd waren wegen- en woningbouw samen met de oprukkende industrie de grootste bedreiging, tegenwoordig ook de zonneparken en windturbines. Hoe ver kunnen we gaan met het opofferen van zichtassen en het insluiten van kastelen en buitenplaatsen zonder de unieke erfgoedwaarden ervan aan te tasten? Hoe zorgen we ervoor dat toekomstige generaties dit bijzondere culturele erfgoed nog kunnen ervaren?

Vanuit zeven diverse invalshoeken zal dit onderwerp, inclusief aandacht voor de leefomgeving, worden besproken.

N.a.v. 4 geplande windturbines in het zicht van Twickel

13.00 Inloop aan het Smallepad 5, Amersfoort
13.20 Digitale inloop
13.30 Welkom en inleiding door Eugène van Bouwdijk Bastiaanse, dagvoorzitter, Voorzitter VPHB
13.40 Buitenplaatsen: stabiel erfgoed dat meebeweegt met de veranderingen in het landschap, Edwin Raap, Onderzoeker afd. Landschap, RCE
14.00 NKS-Pleitbezorging in de praktijk, Johanna van de Werf, Bestuurslid Nederlandse Kastelenstichting
14.20 Nederlandse landgoederen als erfgoedensembles: behoud, bescherming en ontwikkeling, Elyze Storms-Smeets, Adviseur landschap en erfgoed Gelders Genootschap; Hoogleraar Gelderse geschiedenis, Radboud Universiteit
14.40 Koers op lichtgroen: naar een duurzame toekomst voor landschap en landgoederen bij buitenplaatsen, Theo Spek, Hoogleraar Landschapsgeschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen
15.00 Speakerscorner
15.05 Pauze
15.40 De landgoedbiotoop, een goed idee? Opzet en werking van landgoedbiotopen in de provincie Zuid-Holland, Hanneke Nuijten, Beleidsadviseur cultureel erfgoed, provincie Zuid Holland
16.00 Toekomstige schoonheid: over landschappelijk draagvermogen, behoud en ontwikkeling, Tomas Degenaar, Landschapsarchitect BplusB
16.20 Biotoop voor landgoederen: zin of onzin?, Hans Gierveld, Adjunct rentmeester Twickel
16.40 Vragen en discussie
17.00 Afsluiting

Aanmelden kan hier.

Sonsbeek (1834-1845 Arnhem) Bron: Gelders Archief

Op zaterdagmiddag 12 april 2025 organiseert Cascade wederom de jaarlijkse Ronde Tafel Conferentie, in Stadsvilla Sonsbeek te Arnhem.

Er staan bij dit voorjaarssymposium van Cascade weer diverse tuinhistorische onderwerpen op het programma, met recent en nog lopend onderzoek, en met gelegenheid over actuele kwesties onderling van gedachten te kunnen wisselen. Aan het eind van het programma zal voor de vierde keer de Carla Oldenburger-Ebbers Penning worden uitgereikt, waarna de voorzitterswissel het middagprogramma zal besluiten. Ook niet-donateurs van Cascade zijn als introducés van harte uitgenodigd aan deze RTC deel te nemen om nader kennis te maken met Cascade.
Voorafgaand aan de lunch is er gelegenheid om onder leiding van onze webmaster en onderzoeker Jan Holwerda een wandeling door park Sonsbeek te maken.

Programma
11.30 – 12.30 wandeling door park Sonsbeek onder begeleiding van Jan Holwerda; start van de wandeling om 11.30 uur (stipt) bij de ‘Zwanenbrug’, bij de ingang van het park aan de Zypendaalseweg, die toegang geeft tot het Chinese restaurant en de ‘steile tuin’
12.30 – 13.30 lunch (kosten worden apart in rekening gebracht)
13.30 – 14.00 ontvangst symposium met koffie of thee

14.00 – 14.10 welkom door voorzitter Johan Carel Bierens de Haan
14.10 – 14.30 Korneel Aschman, Oostduin (Den Haag), Arcadië in de Atlantikwall.
14.30 – 14.50 Wouter Groenendijk, De zichtbaarheid van archeologische monumenten in het landschap.
14.50 – 15.10 Gerrit van Oosterom, Het volkspark van Enschede van Dirk Wattez (1874): sleutelproject voor volk en vaderland.

15.10 – 15.40 pauze met thee of koffie; boekentafel en gelegenheid voor mededelingen.

15.40 – 16.00 Willem Zieleman, Verder met buxus.
16.00 – 16.20 Ronald Trum, Het Hof van Brederode; de plannen voor het herstel van de verdwenen tuinen van het kasteel Batenstein in Vianen.
16.20 – 16.40 Jan Holwerda, Sonsbeek in reisverslagen van rond 1800
16.40 – 17.00 uitreiking van de vierde Carla Oldenburger-Ebbersprijs en de overdracht van het voorzitterschap aan Marc van Ravels.
17.00 – 18.00 borrel onder het genot van een heerlijk gezicht over park Sonsbeek op de stad Arnhem

Voor verdere details en aanmelden: Aanmeldformulier Cascade RTC 2025.

(OVERGENOMEN)
Al enige jaren bestaat er de wens om een boek te maken over Hindersteyn. De doelstelling is het vastleggen van wat er de afgelopen vijftig jaar allemaal is gebeurd op de buitenplaats. De historie die terug gaat tot het jaar 1315 komt natuurlijk ook aan bod. De restauratie van alle gebouwen, het interieur van het kasteel, de renovatie van de tuin, de bouw van de kassen maar ook de recente geschiedenis met de vrijwilligers en de activiteiten van Stichting tot behoud Ridderhofstad Hindersteyn passeren de revue.

Op onze jaarlijkse Open Tuindagen ziet u als bezoeker het resultaat van alle gezamenlijke inspanningen. Met name de vrijwilligers stuurden aan op een publicatie van de hand van kasteelheer Erik Geytenbeek dat de toepasselijke titel draagt van: Hindersteyn, het verhaal. Nu na twee en een halfjaar is het resultaat daar. Een prachtig boek met 240 pagina’s met heel veel kleurenfoto’s. Foto’s met hoe het was en hoe het er nu uit ziet. De auteur neemt u mee naar wat er allemaal bij komt kijken als je zo’n vervallen buitenplaats koopt.

Het is een buitengewoon aantrekkelijk boek geworden met veel informatieve tekst die op een persoonlijke manier wordt verwoord. Het boek is te bestellen via website: www.hindersteyn.nl. Het boek zal niet verkrijgbaar zijn in de reguliere boekhandel. De verkoopprijs per boek bedraagt € 49,50 incl. 9% btw. De verzendkosten bedragen € 6,50 per boek. Totaal € 56,00. Het boek kan na ontvangst niet geretourneerd worden. Voor bestellen vult u onderstaand bestelformulier in. Voor contact graag mail@hindersteyn.nl gebruiken.

Ontwerp voor uitbreiding en verfraaiing van Utrecht (1829), J.D. Zocher (Bron: Het Utrechts Archief)

In 1829 maakte J.D. Zocher een ontwerp voor uitbreiding en verfraaiing van de stad Utrecht. De archiefomschrijving luidt: Plattegrond van de stad Utrecht. Met aanwijzing van een plan tot uitlegging van de stad langs de noordelijke en westelijke zijden en tot verandering van de wallen langs de zuidelijke en oostelijke zijden in plantsoen. Rondom de kaart de opstand van de buitenzijde van uitleg en plantsoen om de stad.

Zelf kende ik het ontwerp uit de catalogus Wandelingen van Jan David Zocher in Utrecht 1829-1861 uit 1973. Daarin klein en zwart-wit afgebeeld. Inzoomen zou je willen kunnen. En de catalogus zegt dat het ontwerp in kleur is… Dus mailcontact met Het Utrechts Archief gelegd, met de beperkte vindplaatsgegevens uit de catalogus. Zij hebben ‘m opgedoken en gescand. Lekker zelf kijken… Zie hier.
Je zou nog verder willen inzoomen ( breedte 263 cm, hoogte 152 cm). Enne, kantel de scan ook om de randafbeeldingen goed te kunnen bekijken. Meer Utrechtse Zochers via deze link, o.a. meer (detail/deel)ontwerpen.
Jan Holwerda

Uitsnede/deel van één van de randafbeeldingen (1829), J.D. Zocher (Bron: Het Utrechts Archief)

17 Modes divers des tailles des arbres, uit Nouveau Larousse illustré II, p. 139.

Ach je bladert wel eens wat. Deze, ik noem het maar hoogwerker, kwam ik tegen in de Nouveau Larousse illustré uit 1897. Op een plaat behorende bij het lemma Bois. Hier de link naar de complete plaat met mogelijkheid om in te zoomen. De encyclopedie verscheen tussen 1897 en 1904, in 7 delen plus een supplement; met 7.600 pagina’s 237.000 artikelen, met 49.000 zwart-wit illustraties, meer dan 500 kaarten en 89 kleurplaten. Eindeloos bladeren en plaatjes kijken kan via de wikipedia pagina Nouveau Larousse illustré met onderaan links naar de verschillende delen.
Jan Holwerda

Uitsnede kaart van heerlijkheid Ammerzoden (1804), Gerrit van Reekum (Regionaal archief Rivierenland), met een gracht rond kasteel en voorburcht, een wal daar omheen en een tweede gracht om het geheel.

Oepss, eerder wel een oproep gedaan, call for papers (zie hier), maar nooit het symposium zelf opgevoerd. Bij deze alsnog.

De Nederlandse Kastelenstudiegroep (KSG) heeft het initiatief genomen een symposium te organiseren met als thema aarden wal(len) rond sommige kastelen. De bedoeling is expertisehouders en geïnteresseerden bij elkaar te brengen om gezamenlijk tot diepere inzichten over dit verschijnsel te komen. Hier de PDF met de convocatie en hier de PDF met het programma.

Locatie: Kasteel Ammersoyen, Kasteellaan 1, 5324 JR Ammerzoden
Datum: zaterdag 29 maart 2025; van 9:30 tot 17:00/18:00
Kosten: € 25,=
De NKS verzorgt de aanmeldingsprocedure: aanmeldformulier.
Aanmelding geschiedt op basis van volgorde van inschrijving en is definitief na betaling van de bijdrage (€ 25,=) op bankrekening NL24ABNA0470759267 t.n.v. Nederlandse Kastelenstichting ovv uw voor- en achternaam waarmee u heeft ingeschreven.

In het rijtje Naarden, geschiedenis, landschap, buitenplaatsen hoort nog een vijfde woord. Of beter gezegd een naam: Henk Schaftenaar. Veel schreef hij al en enkele weken geleden promoveerde hij: ’s Lands zanderijen te Naarden (1675-1834). Een historisch-geografisch onderzoek naar een episode waarin een hooggelegen, heuvelachtig voorterrein van een vesting moest worden omgevormd in een inundeerbare vlakte. Een handelsversie komt er niet. Het proefschrift is wel te downloaden, zie hier voor  de PDF.

(OVERGENOMEN)
Hij onderzocht de afzanding van het hooggelegen, reliëfrijke landschap rond de vesting Naarden tussen 1675 en 1834. Het werd afgegraven op initiatief van de Staten van Holland om het bij oorlogsdreiging onder water te zetten, om zo Holland te kunnen verdedigen. Omdat men toen weinig van hydrografie wist, kon men het peil niet nauwkeurig bepalen. Daarom moest proefondervindelijk worden bekeken of het gebied kon worden geïnundeerd.

Het onderzoek van Schaftenaar bevat een reconstructie van een oud, deels verdwenen landschap. Voor het eerst wordt inzichtelijk hoe de afzanding verliep onder invloed van verschillende, soms tegenstrijdige belangen en onder steeds veranderende omstandigheden. Rond Naarden ontstond een moeilijk te doorkruisen, overzichtelijk schootsveld dat ook nog agrarisch werd gebruikt. Een inundeerbare vlakte werd het niet. Schaftenaars onderzoek gaat ook over verschillende soorten zand: waarvoor werden die gebruikt, hoe en waar werden ze verhandeld en hoe vond zo’n afzanding in de praktijk plaats?

Schaftenaar: “Tientallen miljoenen kruiwagens Naardens zand gingen als ballast naar de scheepvaart. Want dat zand was destijds te duur voor het ophogen van bouwpercelen in Amsterdam. Veel zand werd illegaal afgegraven, zelfs door overheidsfunctionarissen.”

Een artikel op ukrant.nl: De duinen van Naarden. Historische blunder van de overheid; link.

(OVERGENOMEN)
In 1863 opende het Koloniaal Militair Invalidenhuis zijn deuren op landgoed ‘Bronbeek’. Eerder had koning Willem III de buitenplaats voor dit doel aan de staat geschonken. Gepensioneerde en invalide oud-militairen van het Koninklijk Nederlandsch- Indisch Leger (KNIL) konden er een onbezorgde oude dag doorbrengen. Tegenwoordig vervult het Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en Museum Bronbeek dezelfde rol, al staat het nu open voor militairen uit de gehele krijgsmacht.

Er is veel veranderd sinds koning Willems gulle schenking. De zorg verbeterde, het museum professionaliseerde en het tehuis kreeg herhaaldelijk een opknapbeurt. Het park, waar ooit koeien graasden en akkers de bewoners van voedsel voorzagen, werd als herinneringsgebied gevuld met monumenten en gedenkplaatsen. Ondanks al die metamorfoses verloor Bronbeek nooit de betrokkenheid bij het verleden. Niet langer als een koloniaal uithangbord, maar als een lieu de mémoire van de Nederlandse koloniale geschiedenis in Indonesië.

In 1998 schetste Willem Bevaart de boeiende geschiedenis van dit unieke tehuis. Zijn opgedoken verhalen en treffende anekdotes zijn nu in een nieuw jasje gestoken in Bronbeek. Ontstaan en ontwikkeling van een militair rusthuis en museum.

Willem Bevaart, Bronbeek. Ontstaan en ontwikkeling van een militair rusthuis en museum, € 24,95, 176 pp. In zien kan hier.