2023
Het redactieteam van ons Cascade bulletin voor tuinhistorie wilde eens een dagje weg. Face-to-face een dag doorbrengen, in plaats van mailen, teams of app-en. Het Loo hebben we bezocht. Voor het echt heet werd de tuinen, na de lunch naar binnen. Heerlijk koel. Vanaf het dak ook nog even rondgekeken. Net als in 2014, ook toen met een Cascade gezelschap (zie hier). Toen werd het laatste deel met buxus gerooid, nu opnieuw een blik over die hoek.
2014
‘Piramide’, op de gronden achter Cromwijck (Steenplaats) te Maarssen, uitsnede kaart Ketelaar (1769).
M’n oog zwierf over de scan van een van de bladen van de Topographische kaart van een gedeelte van de provincies Holland en Utrecht begrepen tussen de rivier de Lek bij Schoonhoven en Nieuwpoort en de Zuiderzee van de hand van P.A. Ketelaar uit 1769. Zie ik daarop het woord piramide. Gelegen op de gronden achter de buitenplaats Cromwijck (Maarssen) aan de Vecht.
Die uit Egypte waren door kunstwerken, behangselschilderijen en architectuurboeken allang bekend. Navolging van dat type in de tuin vond met name ten tijde van de landschapsstijl plaats, lees buiten Nederland. Wel kennen we de piramide op een kaart van Huis ten Donck uit 1781 (Ridderkerk, zie de dikke Tromp p. 345, klik hier).
De obelisk van Endegeest (Oegstgeest)
De kaart van Ketelaar dateert uit 1769. Denkbaar was die piramide van Cromwijck een obelisk. Denk dan aan die van Endegeest (Oegstgeest). Of was het er een van latwerk, als op Clingendael (Wassenaar)? Een als de laatste zal echter niet op kaart zijn gekomen lijkt me. Een stenen exemplaar zal het zijn geweest. Een gedenkzuil kan ook. Of zelfs een (verbijzonderde) grenspaal, op de grens van Maarssen en Breukelen.
Er werd in ieder geval in stenen piramiden gehandeld. Een voorbeeld is deze: ‘Te Woerden by Wil. Paling en Jan Wingoed, zyn voor een civiele prys te koop veelderhande soorten van zeer fraye moderne pedestallen en vazen, als ook een piramide 12 voeten hoog (zeg 3 meter), om in thuynen of Buytenplaetzen te zetten, en andere frayigheeden meer; alles gemaekt van grotwerk op een nieuw uytgevondene manier, heel durabel tegen weer en wind.‘ ( Amsterdamse courant 20-05-1738).
Een ander van later datum, maar heel aardig is er een van na de festiviteiten in kader van de Bataafse revolutie, denk ik. Ik stel mij voor dat genoemde gedenknaald of piramide voor het stadhuis stond, nabij de vrijheidsboom. ‘Op order der repraesentanten van het Volk van Vriesland, zal den Burger P. Wesfslius, publicq by boelgoed verkopen; een fraye naar de orde gemaakte gedenknaald of piramide, by de laatste plegtigheid gebruikt, staande voor het stadshuis te Leeuwarden… N.B. Deeze piramide of gedenknaald kan tweeledig tot een extra fraay tuincieraad op het eind van een allée (of op een verheven tiras in het midden van een tuin geplaatst worden; als ook zonder de spits daarop,) met zyn opgaande trap en ballustrade, met eenige bomen omcingeld tot een verheven lustpoel met weinige kosten te worden gemaakt... (Leeuwarder courant 27-06-1795).
Jan Holwerda
De ‘piramide van latwerk’ op Clingendael (Wassenaar, 1710-1746), D. Stoopendaal.
Juliette J-D kwam met een beter voorbeeld, want om de hoek, de piramide van Gunterstein (Breukelen).
De piramide van Gunterstein (Breukelen, 1660-1696), J. Mulder
(INGEZONDEN)
Karen V-H stuurde meerdere pagina’s uit materiaal van de Amsterdamsche Jalousiënfabriek J.F. Kröner & zonen te Amsterdam. Speciale fabriek voor jalousiën, zonschermen, marquisen, rolluiken, tuintenten, groote tuin-parasols, tochtschermen, serrebedekking, enz. Met de hitte van het vorige weekend in het achterhoofd en die van het komende weekend in het vooruitzicht, hét adres om inspiratie tegen hitte en zon op te doen 🙂 Zelf verder bladeren kan hier.
Boombeschermers uit de catalogus Blass & Groenewegen (1908).
In een stukje over boombeschermers (‘houte schutsels van boomen’) had ik ook bovenstaande afbeelding opgenomen. Boombeschermers uit de catalogus van Blass & Groenewegen uit 1908. Bij het doorbladeren van catalogi met ‘gietijzerwerk’ (tuinbanken, perkhekjes) vond ik ook nog meer ‘Corsets pour arbres’, ‘Tree guards’ en ‘Tree boxes’.
Jan Holwerda
Tree guards
Corsets pour arbres
Tree boxes
Tree boxes
De Planten- en Vogeltuin te Arnhem (ca. 1885)
De functie pluimgraaf kom je wel tegen in oude stukken betreffende buitenplaatsen en in oude advertenties. De pluimgraaf was verantwoordelijk voor de beesten, m.n. het gevogelte, op de buitenplaats. Daar waar een grote menagerie was was menigmaal ook een pluimgraaf. Net als voor de tuinman / hovenier kwam er eind 19e eeuw blijkbaar ook een opleiding voor pluimgraaf.
Schuin tegenover Bronbeek (Arnhem) werd op 5 mei 1883 de Planten- en Vogeltuin met hotel met grote concertzaal geopend. Voor het ontwerp van de tuin was de tuinarchitect Dirk Wattez (1833-1906) uit Bussum verantwoordelijk. Hij ontwierp op een golvend terrein schilderachtig gebogen vijverpartijen met rustieke bruggetjes, meerdere volières en kleurige in ovalen geplante heester- en boomgroepen. De exploitatielasten bleken uiteindelijk te hoog en eind mei 1893 werd tot liquidatie overgegaan (tegenwoordig staat op dit terrein het verpleeghuis en reactiveringscentrum Regina Pacis).
Ontwerp Plant- en Vogeltuin te Arnhem (1883), Dirk Wattez.
Terug naar de pluimgraaf. Eén van de doelstellingen van de NV was ‘het verspreiden en bevorderen van de kennis van planten en vogels’. In dat kader moet denkbaar een krantenbericht worden gelezen. De kranten november 1886 schreven over het plan van de directie van de Planten- en Vogeltuin te Arnhem ‘om, bij genoegzame deelneming, een school op te richten tot practische opleiding voor tuinman en pluimgraaf, zoo mogelijk als vervolg èn in aansluiting op de meer theoretische tuinbouwscholen „Linnaeus” en „Generaal van Swieten” en daar het tot dusverre in ons land aan een gelegenheid ontbreekt, waar latere tuinlieden voor groote buitenplaatsen zich practisch kunnen bekwamen in de verzorging der meestal aan hunne zorgen toevertrouwd wordende hoenders en ander pluimvee,-zou dit plan in een bestaande behoefte kunne» voorzien‘.
En warempel in de Het nieuws van den dag van 2 januari 1887 werd met de opleiding geadverteerd, zie hier onder.
Jan Holwerda
… practische opleiding van tuinman en pluimgraaf
(PERSBERICHT)
De afgelopen jaren heeft stichting Erfgoed Landfort (sEL) alles op alles gezet om dit gelijknamige buiten even buiten Megchelen en op de landsgrens met Duitsland te restaureren. En daarin is de stichting buitengemeen goed geslaagd. Huis Landfort nu weer een volledig gerestaureerd complex, inclusief de herstelde moestuin, een herbouwd koetshuis met oranjerie en een volledig in stijl ingericht landhuis.
De buitenplaats telde in het verleden veel eigenaren. De eersten, nog vóór 1435, waren de broers Johan en Reynolt van Aeswijn. Het langst zat hier de familie Luyken, van 1823 tot 1970. Daarna hebben diverse eigenaren, waaronder Geldersch Landschap, de restauratie ter hand genomen; die werd serieus aangepakt toen sEL zich in 2017 over het buiten ontfermde. Die restauratie was hard nodig, want door eeuwenlange bewoning, maar vooral door de schade die de buitenplaats in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog opliep, was Huis Landfort in een deplorabele staat geraakt.
Nu verschijnt er een boek over de buitenplaats en haar geschiedenis. Elf ter zake kundige auteurs schetsen een beeld van de bewoners, de plek van Huis Landfort in het Gelderse, de bouwgeschiedenis van het landhuis, het beheer van het grondbezit van de Oranjes in Oost-Nederland door Landfort-eigenaar Gerrit Willem van Motman, de aanleg van de tuin (waarin Jan David Zocher jr. een hoofdrol speelde), de bewogen geschiedenis in de Tweede Wereldoorlog en de ontwikkelingen van de laatste jaren.
Het boek is tot stand gekomen op initiatief van sEL en begeleid door René W.Chr. Dessing, directeur van de stichting. Hij stuurde vanaf 2018 een omvangrijk team van restaurateurs, bouwers, schilders, tuinspecialisten, medewerkers en vrijwilligers aan om Huis Landfort weer te laten schitteren. Meer informatie over Huis Landfort, waaronder bezoekmogelijkheden, is te vinden op www.erfgoedlandfort.nl.
Kijken naar Huis Landfort? Ga dan naar de recente aflevering van het tv-programma Binnenstebuiten, klik hier.
René W.Chr. Dessing (samenstelling), Huis Landfort, een buiten op de grens, Megchelen, 2023, ISBN 978 90 8258 936 8, € 26,95, pp. 256.
Verkrijgbaar via stichting Erfgoed Landfort (info@erfgoedlandfort.nl)
en Kantoor Verschoor Boekmakers (kantoor.verschoor@euronet.nl)
(OVERGENOMEN)
De eerste oplage van het boek ‘Oldengaerde, het verhaal van een havezate en zijn bewoners’ wordt uitgevoerd met een luxe omslag. Het bijzondere behang dat in Oldengaerde is aangetroffen wordt op het omslag met goudfolie en in reliëf geproduceerd. Verzeker je van een uniek exemplaar en reserveer op tijd, deze luxe editie is verkrijgbaar zolang de voorraad strekt. Even buiten Dwingeloo ligt havezate Oldengaerde verscholen in het groen van het landgoed. Een statig huis met een prachtig geornamenteerde gevel. Het is gebouwd in dezelfde stijl als de herenhuizen die in de zeventiende eeuw langs de Amsterdamse grachtengordel verrezen. Oldengaerde is beslist een boek waard, vond Het Drentse Landschap. Ze mag zich sinds een aantal jaren eigenaar van het landgoed noemen en heeft het huis inmiddels geheel in oude glorie hersteld. Tot nu toe nog is er nog nooit een boek geweest dat het verhaal van Oldengaerde uitgebreid en terdege vertelt. Dit prachtig geïllustreerde boek doet recht aan het belang en de schoonheid van een waardevol Drents monument. Oldengaerde – Het verhaal van een havezate en zijn bewoners begint diep in de middeleeuwen. Op initiatief van de bisschop van Utrecht ontwikkelde zich in Zuidwest-Drenthe een uniek cultuurlandschap. Belangrijke families als de Van Echtens speelden er een belangrijke rol bij. In de vijftiende eeuw vestigde Reynolt van Echten zich op het familiebezit in Dwingeloo. Zoon Volker was de eerste die zich Van Echten tot Oldengaerde ging noemen. Vier eeuwen lang woonden de families Van Echten en Van Dongen op Oldengaerde. Zij maakten in de zeventiende en achttiende eeuw van Oldengaerde het voorname huis dat het tot op de dag van vandaag gebleven is. In de negentiende eeuw kwam Oldengaerde via Aalt Willem van Holthe in eigendom van de familie Westra van Holthe. Oldengaerde – Het verhaal van een havezate en zijn bewoners is het gezamenlijk product van een groep auteurs die de verschillende hoofdstukken steeds vanuit hun eigen expertise benaderen. Samen brengen ze de markante eigenaren van Oldengaerde voor het voetlicht en nemen de lezer mee naar de tijd waarin ze leefden. Deze bijzondere invalshoek geeft het boek een veel breder perspectief en kan het verhaal van Oldengaerde laten zien hoe de Drentse samenleving zich de afgelopen eeuwen ontwikkelde. Rijk geïllustreerd en toegankelijk geschreven is OIdengaerde – Het verhaal van een havezate en zijn bewoners een boek voor een breed publiek met interesse in de prachtige geschiedenis van de landgoederen van Drenthe en Nederland. Het boek is een samenwerkingsproject van Het Drentse Landschap en Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum.
Hier inzien.
B. Boivin (red.), Oldengaerde Het verhaal van een havezate en zijn bewoners, Assen 2023, ISBN 9789023259503, € 29,95.
(INGEZONDEN)
Friso Wijnen, Hoofd Cultuur en Communicatie Nederlandse Ambassade in Frankrijk, nodigt u uit voor een ontmoeting met Franse en Nederlandse experts op het gebied van cultureel erfgoed en tuinen, op 7 juni 2023 in kasteel Twickel in Delden. Tijdens de ontmoeting op 7 juni kunt u kennis maken met enkele vooraanstaande Nederlandse en Franse professionals op het gebied van historische tuinen en parken. Daarbij zal de aandacht onder meer uitgaan naar het Franse label ‘Jardin remarquable’ dat in 2004 het licht zag en dat de schoonheid en waarde van Franse publieke en private tuinen bij een breed publiek onder de aandacht brengt.
Daarnaast zullen we tijdens deze ontmoeting verkennen welke ervaringen in Frankrijk interessant voor Nederland zijn en omgekeerd waar het gaat om het onderhoud van historische tuinen, mede tegen de achtergrond van de klimaatsverandering. Daarbij hopen we ook op uw eventuele inbreng.
Oog voor het verleden, blik op de toekomst – Cultureel erfgoed in Nederland en Frankrijk.
“Het Franse label ‘Jardin remarquable’ en het onderhoud van historische tuinen, mede tegen de achtergrond van klimaatsverandering“
Woensdag 7 juni 2023
Inloop vanaf 16:00 (het gesprek start om 16:30)
Oranjerie kasteel Twickel (Twickerlaan 7, 7495 VG Ambt Delden)
Parkeerplaats bij de Landgoedwinkel, u kunt ons om een uitrijkaart vragen
Een gesprek tussen Marie-Hélène Bénetière, Verantwoordelijke voor parken en tuinen, afdeling erfgoed van het Franse ministerie van Cultuur, Jean-Philippe Teyssier, Adjunct-directeur tuinen, Musée du Louvre in Parijs, en Willem Zieleman, hoofd hovenier, Paleis Het Loo. Moderator: Renske Solkesz, Hoofd Groen, Kasteel Twickel.
Voertaal: Nederlands en Frans (een tolk zal de inbreng van sprekers en publiek naar beide talen vertalen).
De avond wordt om 18:00 uur afgesloten met een borrel.
Aangezien het aantal plaatsen beperkt is, gelieve u zo snel mogelijk en uiterlijk vrijdag 2 juni op te geven via: culturepaysbas@minbuza.nl.
Voor vragen kunt u contact opnemen met: Mw. Agnès Raux, Senior medewerkster cultuur bij de Nederlandse ambassade in Frankrijk, agnes.raux@minbuza. nl
Het bestuur van Stichting Tuinhistorisch Genootschap CASCADE heeft haar donateurs middels een via mail verstuurde uitnodiging geïnviteerd voor de Cascade MidZomerNacht bijeenkomst. Deze zal plaatsvinden op woensdag 21 juni 2023 op Calorama te Noordwijk (ZH), website. Wij worden ontvangen in het Koetshuis, Gooweg 33, Noordwijk (Parkeren is mogelijk op Parkeerplaats voormalig ZilverenKruis aan dezelfde Gooweg – noordoostelijk van het koetshuis, aan de andere zijde van het kruispunt).
Voor meer, zie de uitnodiging die u is gemaild (op 25 mei 2023, nog niet ontvangen? dan even een mail naar info@cascade1987.nl).
Klik hier voor het aanmeldformulier en de details.
Wij hopen op een prachtige MZN met veel Cascade-vrienden!
het Cascade-bestuur
