Zat wat de bladeren door beeldmateriaal van de Maliebaan te Utrecht en te kijken naar de beplanting. In 1768 vond een verlenging van de baan in noordoostelijke richting plaats. Een afbeelding vanuit het noordoostelijke einde laat de jonge aanplant van die verlenging zien. De eerste tekening is de voortekening, voor de tweede afbeelding (prent), terwijl de derde een navolging is.

Maliebaan vanuit het noordoostelijke einde, met de jonge aanplant van de verlenging
1 tekening 1772, J. Versteegh (Bron: Het Utrechts Archief)
2 prent 1772, J.J. le Veau (Bron: Het Utrechts Archief)
3 tekening ca 1850, M.J. Goetzee (Bron: Het Utrechts Archief)

De twee serie visualiseert de groei van de bomen. Bij de derde prent heeft men voor het gemak gekozen. De oorspronkelijke etsplaat is bijgewerkt, de bomen zijn aan de bovenzijde verlengd.

Gezicht in de Maliebaan te Utrecht uit het zuidwesten
1 kopergravure 1645, H. Winter (Bron: Het Utrechts Archief)
2 ingekleurde prent ca. 1685, J. van Vianen (Bron: Het Utrechts Archief)
3 prent (bijgewerkte etsplaat) 1715, G. Kribber (Bron: Het Utrechts Archief)

De eerste acht genomineerden voor de Ithakaprijs 2023 zijn bekend, voor de beste publicatie op het gebied van onderzoek naar historische buitenplaatsen. De prijs is bedoeld ter stimulering van interdisciplinair (wetenschappelijk) onderzoek over Nederlandse kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen. De winnaar wordt op donderdag 19 oktober 2023 bekendgemaakt op Kasteel Vanenburg te Putten.
Ook meedingen naar de Ithakapijs of het -stipendium? Of een tip ter aanvulling van de longlist? Inzending is mogelijk tot 1 augustus 2023. Zie SKBL.

Tuin in Mantgum, aangelegd naar een ontwerp van Gerrit Vlaskamp. Foto uit collectie Aly van der Mark

Tijdens een bijeenkomst over states en stinzen zei een mevrouw die naast Aly van der Mark zat: ‘O ja, jij bent van Gerrit Vlaskamp, die na-aper van Roodbaard’.
Voor Aly was dat aanleiding om de geschiedenis van de Vlaskampfamilie nog eens in het Leeuwarder Courant uit de doeken te doen. Lees hier.

2023

Het redactieteam van ons Cascade bulletin voor tuinhistorie wilde eens een dagje weg. Face-to-face een dag doorbrengen, in plaats van mailen, teams of app-en. Het Loo hebben we bezocht. Voor het echt heet werd de tuinen, na de lunch naar binnen. Heerlijk koel. Vanaf het dak ook nog even rondgekeken. Net als in 2014, ook toen met een Cascade gezelschap (zie hier). Toen werd het laatste deel met buxus gerooid, nu opnieuw een blik over die hoek.

2014

‘Piramide’, op de gronden achter Cromwijck (Steenplaats) te Maarssen, uitsnede kaart Ketelaar (1769).

M’n oog zwierf over de scan van een van de bladen van de Topographische kaart van een gedeelte van de provincies Holland en Utrecht begrepen tussen de rivier de Lek bij Schoonhoven en Nieuwpoort en de Zuiderzee van de hand van P.A. Ketelaar uit 1769. Zie ik daarop het woord piramide. Gelegen op de gronden achter de buitenplaats Cromwijck (Maarssen) aan de Vecht.
Die uit Egypte waren door kunstwerken, behangselschilderijen en architectuurboeken allang bekend. Navolging van dat type in de tuin vond met name ten tijde van de landschapsstijl plaats, lees buiten Nederland. Wel kennen we de piramide op een kaart van Huis ten Donck uit 1781 (Ridderkerk, zie de dikke Tromp p. 345, klik hier).

De obelisk van Endegeest (Oegstgeest)

De kaart van Ketelaar dateert uit 1769. Denkbaar was die piramide van Cromwijck een obelisk. Denk dan aan die van Endegeest (Oegstgeest). Of was het er een van latwerk, als op Clingendael (Wassenaar)? Een als de laatste zal echter niet op kaart zijn gekomen lijkt me. Een stenen exemplaar zal het zijn geweest. Een gedenkzuil kan ook. Of zelfs een (verbijzonderde) grenspaal, op de grens van Maarssen en Breukelen.

Er werd in ieder geval in stenen piramiden gehandeld. Een voorbeeld is deze: ‘Te Woerden by Wil. Paling en Jan Wingoed, zyn voor een civiele prys te koop veelderhande soorten van zeer fraye moderne pedestallen en vazen, als ook een piramide 12 voeten hoog (zeg 3 meter), om in thuynen of Buytenplaetzen te zetten, en andere frayigheeden meer; alles gemaekt van grotwerk op een nieuw uytgevondene manier, heel durabel tegen weer en wind.‘ ( Amsterdamse courant 20-05-1738).

Een ander van later datum, maar heel aardig is er een van na de festiviteiten in kader van de Bataafse revolutie, denk ik. Ik stel mij voor dat genoemde gedenknaald of piramide voor het stadhuis stond, nabij de vrijheidsboom. ‘Op order der repraesentanten van het Volk van Vriesland, zal den Burger P. Wesfslius, publicq by boelgoed verkopen; een fraye naar de orde gemaakte gedenknaald of piramide, by de laatste plegtigheid gebruikt, staande voor het stadshuis te Leeuwarden… N.B. Deeze piramide of gedenknaald kan tweeledig tot een extra fraay tuincieraad op het eind van een allée (of op een verheven tiras in het midden van een tuin geplaatst worden; als ook zonder de spits daarop,) met zyn opgaande trap en ballustrade, met eenige bomen omcingeld tot een verheven lustpoel met weinige kosten te worden gemaakt... (Leeuwarder courant 27-06-1795).
Jan Holwerda

De ‘piramide van latwerk’ op Clingendael (Wassenaar, 1710-1746), D. Stoopendaal.

Juliette J-D kwam met een beter voorbeeld, want om de hoek, de piramide van Gunterstein (Breukelen).

De piramide van Gunterstein (Breukelen, 1660-1696), J. Mulder

(INGEZONDEN)
Karen V-H stuurde meerdere pagina’s uit materiaal van de Amsterdamsche Jalousiënfabriek J.F. Kröner & zonen te Amsterdam. Speciale fabriek voor jalousiën, zonschermen, marquisen, rolluiken, tuintenten, groote tuin-parasols, tochtschermen, serrebedekking, enz. Met de hitte van het vorige weekend in het achterhoofd en die van het komende weekend in het vooruitzicht, hét adres om inspiratie tegen hitte en zon op te doen 🙂 Zelf verder bladeren kan hier.

Deze Cascade activiteit is vastgelegd door Niek Ravensbergen en Theo Kralt.
Alweer een prachtig album! Hier te zien. (en hier voor alle albums).

Boombeschermers uit de catalogus Blass & Groenewegen (1908).

In een stukje over boombeschermers (‘houte schutsels van boomen’) had ik ook bovenstaande afbeelding opgenomen. Boombeschermers uit de catalogus van Blass & Groenewegen uit 1908. Bij het doorbladeren van catalogi met ‘gietijzerwerk’ (tuinbanken, perkhekjes) vond ik ook nog meer ‘Corsets pour arbres’, ‘Tree guards’ en ‘Tree boxes’.
Jan Holwerda

Tree guards

Corsets pour arbres

Tree boxes

Tree boxes

De Planten- en Vogeltuin te Arnhem (ca. 1885)

De functie pluimgraaf kom je wel tegen in oude stukken betreffende buitenplaatsen en in oude advertenties. De pluimgraaf was verantwoordelijk voor de beesten, m.n. het gevogelte, op de buitenplaats. Daar waar een grote menagerie was was menigmaal ook een pluimgraaf. Net als voor de tuinman / hovenier kwam er eind 19e eeuw blijkbaar ook een opleiding voor pluimgraaf.

Schuin tegenover Bronbeek (Arnhem) werd op 5 mei 1883 de Planten- en Vogeltuin met hotel met grote concertzaal geopend. Voor het ontwerp van de tuin was de tuinarchitect Dirk Wattez (1833­-1906) uit Bussum verantwoordelijk. Hij ontwierp op een golvend terrein schilderachtig gebogen vijverpartijen met rustieke bruggetjes, meerdere volières en kleurige in ovalen geplante heester­- en boomgroepen. De exploitatielasten bleken uiteindelijk te hoog en eind mei 1893 werd tot liquidatie overgegaan (tegenwoordig staat op dit terrein het verpleeghuis en reactiveringscentrum Regina Pacis).

Ontwerp Plant- en Vogeltuin te Arnhem (1883), Dirk Wattez.

Terug naar de pluimgraaf. Eén van de doelstellingen van de NV was ‘het verspreiden en bevorderen van de kennis van planten en vogels’. In dat kader moet denkbaar een krantenbericht worden gelezen. De kranten november 1886 schreven over het plan van de directie van de Planten- en Vogeltuin te Arnhem ‘om, bij genoegzame deelneming, een school op te richten tot practische opleiding voor tuinman en pluimgraaf, zoo mogelijk als vervolg èn in aansluiting op de meer theoretische tuinbouwscholen „Linnaeus” en „Generaal van Swieten” en daar het tot dusverre in ons land aan een gelegenheid ontbreekt, waar latere tuinlieden voor groote buitenplaatsen zich practisch kunnen bekwamen in de verzorging der meestal aan hunne zorgen toevertrouwd wordende hoenders en ander pluimvee,-zou dit plan in een bestaande behoefte kunne» voorzien‘.

En warempel in de Het nieuws van den dag van 2 januari 1887 werd met de opleiding geadverteerd, zie hier onder.
Jan Holwerda

… practische opleiding van tuinman en pluimgraaf

(PERSBERICHT)

De afgelopen jaren heeft stichting Erfgoed Landfort (sEL) alles op alles gezet om dit gelijknamige buiten even buiten Megchelen en op de landsgrens met Duitsland te restaureren. En daarin is de stichting buitengemeen goed geslaagd. Huis Landfort nu weer een volledig gerestaureerd complex, inclusief de herstelde moestuin, een herbouwd koetshuis met oranjerie en een volledig in stijl ingericht landhuis.
De buitenplaats telde in het verleden veel eigenaren. De eersten, nog vóór 1435, waren de broers Johan en Reynolt van Aeswijn. Het langst zat hier de familie Luyken, van 1823 tot 1970. Daarna hebben diverse eigenaren, waaronder Geldersch Landschap, de restauratie ter hand genomen; die werd serieus aangepakt toen sEL zich in 2017 over het buiten ontfermde. Die restauratie was hard nodig, want door eeuwenlange bewoning, maar vooral door de schade die de buitenplaats in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog opliep, was Huis Landfort in een deplorabele staat geraakt.

Nu verschijnt er een boek over de buitenplaats en haar geschiedenis. Elf ter zake kundige auteurs schetsen een beeld van de bewoners, de plek van Huis Landfort in het Gelderse, de bouwgeschiedenis van het landhuis, het beheer van het grondbezit van de Oranjes in Oost-Nederland door Landfort-eigenaar Gerrit Willem van Motman, de aanleg van de tuin (waarin Jan David Zocher jr. een hoofdrol speelde), de bewogen geschiedenis in de Tweede Wereldoorlog en de ontwikkelingen van de laatste jaren.

Het boek is tot stand gekomen op initiatief van sEL en begeleid door René W.Chr. Dessing, directeur van de stichting. Hij stuurde vanaf 2018 een omvangrijk team van restaurateurs, bouwers, schilders, tuinspecialisten, medewerkers en vrijwilligers aan om Huis Landfort weer te laten schitteren. Meer informatie over Huis Landfort, waaronder bezoekmogelijkheden, is te vinden op www.erfgoedlandfort.nl.
Kijken naar Huis Landfort? Ga dan naar de recente aflevering van het tv-programma Binnenstebuiten, klik hier.

René W.Chr. Dessing (samenstelling), Huis Landfort, een buiten op de grens, Megchelen, 2023, ISBN 978 90 8258 936 8, € 26,95, pp. 256.
Verkrijgbaar via stichting Erfgoed Landfort (info@erfgoedlandfort.nl)
en Kantoor Verschoor Boekmakers (kantoor.verschoor@euronet.nl)