(OVERGENOMEN)
Ontdek het verhaal achter de zeventiende-eeuwse buitenplaats Oostergeest, net buiten de dorpskern van het Zuid-Hollandse dorp Warmond. Ode aan Oostergeest biedt een prachtig en rijk geïllustreerd huisportret dat de vele facetten van dit bijzondere erfgoed onthult. Dit boek neemt de lezer mee door de bouw- en eigendomsgeschiedenis van de buitenplaats, inclusief het huis, de tuin en de unieke inrichting.

Naast de architectonische en landschappelijke ontwikkeling, geeft het boek een intiem inkijkje in de levens en interesses van vroegere bewoners en werklieden, zoals de dienstboden en tuinmannen, maar ook van opmerkelijke gasten en zelfs enkele ongenodigde bezoekers! Ode aan Oostergeest is een must-read voor liefhebbers van historie, cultuur en verhalen die huizen tot leven brengen.

In september 2023 droegen Joan en Lucelle Leemans-van Nispen tot Pannerden, de zesde generatie van de familie op Oostergeest, het huis met bijgebouwen én ruim tien hectare land over aan Hendrick de Keyser Monumenten. Om de verwerving van Oostergeest door Hendrick de Keyser te vieren, is er een halfjaar uitgebreid onderzoek gedaan in het grote familie archief dat in dit huis bewaard wordt. Het archief beslaat niet alleen ononderbroken ruim anderhalve eeuw die de familie Leemans van de buitenplaats gebruik maakte, maar gaat óók over de periode daarvoor. De oudste stukken zijn zelfs ouder dan Oostergeest zelf! Naar aanleiding van het onderzoek en de verwerving is nu verschenen Ode aan Oostergeest, een boeiend huisportret over de buitenplaats in al zijn facetten.

Wouter van Elburg, Ode aan Oostergeest. Verhalen uit de rijke geschiedenis van een Warmondse buitenplaats, 2024, isbn 978-90-818442-8-4, € 27,50 / € 30,00, pp. 200.
Eigen uitgave Hendrick de Keyser Monumenten
Het boek is gratis te downloaden en te koop in de webshop.

De weg Driebergen-Zeist, ter hoogte van Sparrendaal, kijkend richting Zeist (1790), J. Andriessen (Bron: Het Utrechts Archief)

Het van oorsprong 17-eeuwse Sparrendaal in Driebergen-Rijsenburg ontwikkelde zich in de 18e-eeuw tot een buitenplaats in de stijl van de Franse barok. Op een vogelvluchttekening met randprenten uit 1758 (zie ook de Cascade blogs hier en hier) vinden we allerlei bekende stijlelementen, zoals kaarsrecht geschoren hoge hagen, rechte waterlopen, een cascade, een menagerie, een groot sterrenbos, ganzenvoeten, en een aan de einder verdwijnende centrale zichtlaan. Drie wat latere tekeningen laten echter iets zien wat ik zelf nog niet eerder ben tegengekomen: vormsnoei in zeer hoge bomentunnels langs de openbare weg.

De wat groenige tekening is van Jurriaan Andriessen uit 1790, we kijken ter hoogte van Sparrendaal richting Zeist (HUA 200521-857), door een bomentunnel die nog niet helemaal gesloten is. Hetzelfde stuk weg zien we terug in het linkerdeel van een tweeluik van Hermanus Numan uit 1792 (collectie Driebergen-Rijsenburg Vroeger & Nu), met nu een volledig gesloten tunnel. Door de bomen heen zijn nog net de bouwhuizen van Sparrendaal zichtbaar. Numan laat ons in zijn tweeluik ook naar de andere kant kijken, richting Driebergen, met ook daar weer een stuk bomentunnel. De indrukwekkend hoge tunnel markeert vermoedelijk precies de breedte van de buitenplaats op de plek waar de oude doorgaande weg tussen Utrecht en Arnhem er dwars doorheen loopt.

De weg Driebergen-Zeist, ter hoogte van Sparrendaal, kijkend richting Zeist en richting Driebergen (1792), H. Numan (Bron: collectie Driebergen-Rijsenburg Vroeger & Nu)

Zijn deze hoge, opvallend gestileerde bomentunnels realistisch? In alle tekeningen zijn de bomen behoorlijk in vorm gesnoeid, ook bij het tunnelgewelf. Hoe waarschijnlijk is dat? Het zijn vermoedelijk eiken, die laten zich natuurlijk niet heel gewillig snoeien. En om ze zo in vorm te krijgen moet men op grote hoogte gewerkt hebben. Op zich kán dat natuurlijk. We kennen voorbeelden van zeer hoge ladderwagens of ‘scheerbanken’ (zie hier), en klimmen was natuurlijk ook altijd nog een optie. Verder was Numan, die we ook kennen van de prachtige buitenplaatsenreeks Vierentwintig printtekeningen met couleuren (zie hier), een bovengemiddeld precieze topografische tekenaar. Zijn er andere voorbeelden van zulke gestileerde hoge bomentunnels bekend? Of hebben beide tekenaars hier wellicht wat toegegeven aan de ‘geometrische aspiraties’ van de bewoners van Sparrendaal?
Jos van Berkum

(OVERGENOMEN)

Het rijke, maar vergeten erfgoed van de Maas & Waalse kastelen komt opnieuw tot leven in het nieuwste boek van amateurhistoricus Peter Fontijn. Met bijna 30 jaar onderzoek achter zich, brengt hij het Huis te Druten, ’t Huis te Leeuwen en Huize Horssen en hun bewoners in beeld, een werk dat een waardevolle bijdrage levert aan het regionale historisch bewustzijn.

Peter Fontijn (1955), amateurhistoricus uit het Land van Maas en Waal, werkte samen met de Werkgroep Geofysische Meettechnieken in de Archeologie (WGMA) van de Nederlandse Archeologievereniging AWN, en bundelde op veler verzoek zijn eerdere geschiedenissen van deze adellijke huizen tot een toegankelijke publieksuitgave Het Verhaal van de Verdwenen Maas & Waalse Kastelen en hun Bewoners, waarin o.a. de onderzoeken van de WGMA in Leeuwen (2022) en Horssen (2023), en het onderzoek door de vrijwilligers van AWN Nijmegen (1987) aan bod komen.

Historicus A.G. Schulte benadrukte al in 1986 in “Het Land van Maas en Waal (De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst)” het gebrek aan aandacht voor kastellologisch onderzoek in de regio: “Het is niet mogelijk een volledig beeld te schetsen van de adellijke huizen, door lacunes in bronnen en materieel. Desondanks zijn er zeker kasteelplaatsen die archeologisch interessant zijn: Druten, Leeuwen, Horssen, Appeltern en de ruïne van Batenburg”.

Het boek is beschikbaar in een eenmalige gelimiteerde oplage en verscheen vorige week. Voor meer informatie of om een exemplaar te bestellen:
Peter J. Fontijn | E: labora@planet.nl | T: 0653 313 187
Ticheldreef 102, 6651 SH Druten

Peter J. Fontijn, Het Verhaal van de Verdwenen Maas & Waalse Kastelen en hun Bewoners. Het Huis te Druten – ’t Huis te Leeuwen – Huize Horssen, 2024, ISBN 978-90-810609-9-8, A4-formaat, hardcover, 316 pagina’s, 450 afbeeldingen en landkaarten, € 39,95 (exclusief verzendkosten).

Een kaart van Huize Horssen staat in een eerder Cascade bericht, zie hier. Hieronder kleiner, met ook de locatie op een kaart van De Man (1799). Beide kaarten gedraaid, noorden boven.

Kaart van de buitenplaats Horssen (Bron: Gelders Landschap & Kasteelen, collectie Kasteel Rosendael)

Uitsnede kaart Land van Maas en Waal (1799), M.J. de Man

(OVERGENOMEN)

Langs strategisch gelegen waterwegen in ons land lagen talrijke kastelen, buitenplaatsen en landgoederen waar de adel verbleef om hun bezittingen te besturen, recht te spreken, te jagen, pacht en tol te innen, en met elkaar te kunnen verkeren.
Zo ook langs de Oude IJssel. Daar hebben de meeste adellijke huizen onze tijd niet gehaald, maar toch is er verrassend meer bewaard gebleven dan men over het algemeen denkt. Van de bestaande huizen zijn de kastelen Keppel en Wisch en de huizen De Kemnade en Landfort wel de meest aansprekende objecten. Maar ook kasteel De Kelder, huis Wesenthorst en de boerderij ‘t Mulra zijn bewaard gebleven en op andere plaatsen houden overblijfselen van de huizen of informatieborden de herinnering aan zulke historische locaties levend.

M. Diepeveen-Jansen (Pol) heeft met dit boek over de aanzienlijke huizen langs de Oude IJssel het bijzondere verhaal verteld van de opkomst en neergang van de huizen en hun bewoners, en de strijd en sociale onrust die daaraan ten grondslag lag of daarmee gepaard ging. Zij heeft duidelijk gemaakt dat de Oude IJssel een met buitenplaatsen en kastelen bezaaide rivier is geweest in de wonderschone Achterhoek!

M. Diepeveen-Jansen, Kastelen, buitenplaatsen en landgoederen langs de Oude IJssel, 2024, ISBN 9789492108654, pp. 208, € 20,00

Schitterende ballast beschrijft de Nederlandse kastelen en buitenplaatsen in de roerige twintigste en eenentwintigste eeuw. Een tijd waarin dit erfgoed steeds kwetsbaarder werd als gevolg van maatschappelijke veranderingen. Hoe ga je dan om met deze ‘schitterende ballast’?

Huizen van de elite werden in toenemende mate gezien als ‘niet meer van deze tijd’ en werden verkocht, herbestemd of gesloopt. Landgoederen werden opgegeten door uitdijende dorpen en steden. Bewoners die tegen de tijdgeest in wilden vasthouden aan hun bezit, moesten op zoek naar creatieve en innovatieve oplossingen om de steeds hogere woonlasten en belastingmaatregelen te kunnen dragen. Dit boek belicht dit erfgoed en zijn oude en nieuwe gebruikers vanuit diverse invalshoeken: onder andere sociale, politieke, kunst- en cultuurhistorische, koloniale, feministische en landschappelijke aspecten komen aan bod.

Hanneke Ronnes, Conrad Gietman en Claartje Wesselink, Schitterende ballast. Buitenplaatsen in de moderne wereld, 2024, ISBN 978 94 625 8637 6, pp. 336, € 39,95
Inkijkexemplaar

Fragment tuinvaas (Bron: Fries Museum)

Dolf van Weezel Errens werkt als vrijwilliger bij het Fries Museum aan de verbetering van de ontsluiting van de verzameling bouwfragmenten in de collectie van dit museum.
Onder de te onderzoeken objecten bevonden zich een aantal terracotta fragmenten. Hoewel strikt genomen geen bouwfragment vond hij ze wel zodanig interessant om ze te onderzoeken. De fragmenten ziet hij vanaf foto’s, vandaar dat maatgegevens die niet zijn geregistreerd ook niet gegeven kunnen worden. Omdat deze terracotta naar zijn bescheiden mening tuinornamenten zijn wendt hij zich tot de volgers van de weblog.

Zijn tekst staat in een PDF die u hier vindt.
Reacties, aanvullingen e.d. kunt u als altijd hieronder toevoegen of naar de webmaster sturen.

Fragment Fauna of Vertumnus en fragment Fauna

Connie den Hollander verhaalt over Mien Ruys en Tuinen Mien Ruys (Foto: Annerie van Daatselaar)

Afgelopen vrijdagmiddag was de Vakgroep Groen Erfgoed (VGE) te gast bij Tuinen Mien Ruys te Dedemsvaart (zie hier). Omdat de VGE 10 jaar bestaat en juist hier omdat Tuinen Mien Ruys 100 jaar bestaat. Leo den Dulk sprak over Mien Ruys en de BNT
(Bond van Nederlandse Tuin Kunstenaars / Bond van Nederlandse Tuinarchitecten) met o.a. citaten uit de dagboeken van Mien. Conny den Hollander, de tuinbaas of hoofdtuinvrouw aldaar, vervolgde met een praatje over en rondleiding door en langs een aantal van de ruim dertig verschillende tuinen. En dat onder een heerlijk zonnetje. Heel veel meer informatie valt thuis (na) te lezen via het Kennishuis. Het voorgaande is slecht een opmaat naar het bericht zelf:

Conny den Hollander schreef namelijk het in april verschenen boek De tuin is een proces. 100 jaar Tuinen Mien Ruys.

De invloed van Mien Ruys op de tuin- en landschapsarchitectuur is niet te onderschatten. Ze wist op indrukwekkende manier de tijdgeest te vangen in haar vele tuinontwerpen en maakte, als een van de eerste vrouwen, naam als tuinarchitect. Daarnaast deelde ze haar kennis om zoveel mogelijk mensen aan het tuinieren te krijgen. De tuinen in Dedemsvaart waren gedurende haar leven haar proeftuinen, waar ze tal van ideeën uitprobeerde en verfijnde. Haar eerste experiment, de Verwilderingstuin, legde ze aan in 1924 en dat was nog maar het begin.

De tuin is een proces laat de ontwikkeling van het levenswerk van Mien Ruys zien. Aangevuld met schitterende foto’s, historisch beeldmateriaal, tuinontwerpen en beplantingsplannen is dit boek relevant voor zowel tuin- en landschapsarchitecten als tuiniers van alle niveaus.

Conny den Hollander, De tuin is een proces. 100 jaar Tuinen Mien Ruys, 2024, ISBN 9789464711080, € 39,90. Zie hier, met ook een inkijkexemplaar.

Het beheer van groene erfgoed kan bijdragen aan een duurzame toekomst. Bij duurzaam tuinieren wordt aandacht besteed aan de betere bodem- en water­kwaliteit, het vermijden van schadelijke stoffen en het stimuleren van bio­diversiteit. Daarnaast wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van ecologisch gekweekt plantmateriaal, natuurlijke mest­stoffen en duurzaam machine­gebruik. Duur­zaam tuinieren kan boven­dien de vita­liteit van een histo­rische aanleg vergroten. Deze brochure onder­steunt eigenaren en beheerders die milieuvriendelijk willen werken.

Download ‘Duurzaam tuinieren in Groen Erfgoed’

Op 1 juni 2023 was de feestelijke opening van landhuis Elswout. De buitenplaats Elswout dateert uit 1633, kende verschillende eigenaren en kwam in de negentiende eeuw tot grote bloei onder drie generaties van de handels- en bankiersfamilie Borski. De laatste Borski van Elswout – Willem Borski III – had grootse plannen voor het landhuis en gaf architect Constantijn Muysken opdracht tot de bouw van een Italiaans paleis. Het project kwam echter stil te liggen na zijn plotselinge dood, in 1884. Elswout bleef onafgebouwd en meer dan een halve eeuw lang stonden enkel de vier gevels overeind. In WO II hebben de Duitsers het pand geconfisqueerd en van vloeren en een dak voorzien. Weer een kwart eeuw later, in 1970, kwam het landhuis in bezit van Staatsbosbeheer. Voor een symbolisch bedrag van 1 gulden verkocht Staatsbosbeheer landhuis Elswout vervolgens rond de eeuwwisseling aan Luigi Prins / Cobraspen Groep, dat uiteindelijk in 2004 startte met de afbouw in de door Willem Borski III beoogde stijl. Daartoe nam Luigi Prins de originele interieurtekeningen als uitgangspunt, die hij na intensief archiefonderzoek bij een van de nazaten van de familie Borski had teruggevonden.

Op 20 september 2024 verscheen Landhuis Elswout: 390 jaar verder, een overzichtswerk over het bijna vierhonderd jaar oude rijksmonument. In het boek is het verhaal van Landhuis Elswout opgetekend en gevangen in tekst, tekeningen, schilderijen, de originele bouwtekeningen van architect Muysken, documenten en een fotoreportage. Landhuis Elswout: 390 jaar verder beschrijft de geschiedenis van buitenplaats Elswout, vanaf de stichting van het landgoed in 1633 en de verschillende landhuizen die er door de eeuwen heen zijn gebouwd, tot en met de afbouw van het huidige Landhuis Elswout in Italiaanse stijl, afgerond in 2023. Ruwweg de tweede helft van het boek gaat over het afbouwproces van de afgelopen decennia, de eerste helft over de eeuwen daarvoor.

Het overzichtswerk is exclusief en in beperkte oplage verkrijgbaar bij boekhandel De Vries Van Stockum te Haarlem.

En kijk vooral ook de documentaire op youtube.

Zie ook eerdere weblog.

Bijeenkomst nieuwe samengestelde bomen
27 september 2024
De Proef Frederiksoord
Majoor van Swietenlaan 15
8382 CE Frederiksoord

Samengestelde bomen, of boombundels komen voor op 19e-eeuwse landgoederen, buitenplaatsen, begraafplaatsen, pastorietuinen en dergelijke. Op dit moment vallen er overal bomen om en dat roept vragen op. Kan ik een nieuwe boom planten hoe doe ik dat etc. Uit de vraag van Leendert de Graaf hoe samengestelde bomen te kweken, bleek dat die kennis er niet meer is. Vele mensen reageerden op zijn vraag. Waarop we de indruk kregen, het leeft.

Om die kennislacune op te vullen en de praktijk nieuw leven in te blazen hebben Lucia Albers, Heilien Tonckens en Leen, op suggestie van Lucia het initiatief genomen een
kenniscentrum annex experimenteerplek op te zetten op de locatie van de voormalige
G.A. van Swieten Tuinbouwschool van de Maatschappij van Weldadigheid in
Frederiksoord, nu genaamd De Proef.

Op die historische locatie houden we op 27 september 2024 het congres “Samengestelde Bomen”. Het doel is kennisuitwisseling, prikkeling en inspiratie om zo te komen tot een kansrijke opzet van het experiment. Uitnodigingen voor deze studiebijeenkomst gaan naar deskundigen op het gebied van Historisch Groen, theorie en vooral praktijk, als tuinbazen, boomkwekers en bosbazen, eigenaren/beheerders en vertegenwoordigers van organisaties gericht op historisch groen. Inbreng met foto’s, verhalen, historische en of praktijkkennis wordt dan ook op prijs gesteld. Beeld graag van tevoren digitaal opsturen zodat het gebruikt kan worden tijdens de middag. Voor verdere opmerkingen en of aanvullingen neem van tevoren contact met ons op.

Programma
12.00 Ontvangst met lunch en koffie of thee
12.45 Korte rondwandeling over het terrein van De Proef
13.20 Opening door Heilien Tonckens, voorstellen van de werkgroep.
13.30 Inleiding over samengestelde bomen door Lucia Albers
14.15 Uitwisseling vanuit de zaal:
toelichting bij digitale foto’s (van tevoren op te sturen)
bijzondere feiten of weetjes. Indeling maken in type bomen op posters aan
de muur.
14.40 Pauze
15.00 In werkgroepen aan de slag met de volgende onderwerpen:
Bouwen van database en waar onder te brengen.
Wat zijn nu de meest gewenste boomvormen en boomsoorten die gebruikt
zijn.
Hoe pak ik de opkweek van de bomen aan.
16.00 Terugkoppeling van de werkgroepen en conclusies
16.30 Hoe verder, slotconclusie, afsluiting.
Napraten met drankje

U kunt zich aanmelden bij Heilien Tonckens mail@heilien.nl
De kosten, inclusief lunch en koffie bedragen € 25,00
Na aanmelding krijgt u een email met betaalgegevens.