Ontwerp tuin Huis ten Boch (ca. 1730), Daniel Marot (Bron: Museum Meermanno, foto Erik Geleijns)

Jaren geleden liet ik op een RTC van Cascade veel tuinontwerpen, prenten en ander beeldmateriaal van de tuinen van Huis ten Bosch zien (en er is heel veel materiaal). Bovenstaand ontwerp van Daniel Marot toen in zwart-wit. Hoe leuk, nu komt ie in kleur voorbij op twitter (door Erik Geleijns conservator oude collecties Meermanno). Hieronder het tweede ontwerp van Marot dat in het Haags Gemeentearchief ligt.

Ontwerp tuin Huis ten Boch (ca. 1730), Daniel Marot (Bron: Haags Gemeentearchief)

(OVERGENOMEN)

Het Stichtse Landsiraad – Kasteel Heemstede bij Houten verschijnt 23 januari.

De contouren van Kasteel Heemstede zijn bekend aan eenieder die aan de westzijde van Houten wandelt, fietst of rijdt. Dichtbij de ridderhofstad de Oude Heemstede bouwden Maria van Winssen en Hendrick Pieck in 1645 dit fraaie kasteel met zijn kenmerkende torens. Met de komst van Diderick van Velthuysen in 1680 brak de glorietijd van het buiten aan. Het landhuis werd van kostbare interieurs voorzien, vermoedelijk door Daniel Marot, die ook op Het Loo en het Slot van Zeist werkzaam was. De tuinen om het huis werden uitgebreid en zodanig verfraaid dat ze in die tijd golden als een bezienswaardigheid van de eerste orde: men sprak van het Stichtse Landsiraad. De toenmalige uitleg werd schitterend vastgelegd door Isaac de Moucheron in aquarellen en gravures, die in dit boek worden weergegeven.

Na het overlijden in 1716 van deze kapitaalkrachtige eigenaar trad er een verandering in. De grandioze tuinaanleg werd meer en meer vereenvoudigd. Begin twintigste eeuw was er nog weinig van over. Wel werden tussen 1905 en 1919 het huis en de interieurs gerestaureerd en vernieuwd onder leiding van architect Johannes van Nieukerken. Na een periode van langzaam verval trof het huis in januari 1987 een dramatisch lot. Een groot deel van exterieur en interieurs werd door een felle brand vernietigd.

In het laatste deel van dit prachtig geïllustreerde boek beschrijven de auteurs, beiden al tientallen jaren intensief betrokken bij het landgoed, de moeizame periode na de brand, die uiteindelijk resulteerde in de restauratie die begon in 1999. Inmiddels heeft het huis na vele inspanningen zijn trotse allure teruggekregen en wordt eraan gewerkt de tuinaanleg in oude luister te herstellen, zoals dat omstreeks veertig jaar geleden bij Het Loo is gebeurd

Anthony Lisman en Leo Wevers, Het Stichtse Landsiraad – Kasteel Heemstede bij Houten, ISBN 9789079156474 224 p. € 24,95

Iets inzien kan hier: issue.com
Actieprijs en bestellen bij stokerkade.

Gezicht op de tuin van Martinus van Barnevelt (Gorinchem, ca. 1760-1770), anon.
Harkende tuinmannen zie je volop, maar wat was nou de opbouw en afwerking van de paden?

Op het eerstvolgende Platform Groen Erfgoed, woensdagmiddag 4 maart, willen we het over de afwerking van paden hebben; het meest gebruikte maar misschien wel minst besproken element in het groen erfgoed. Er is sprake van een toenemende verharding van paden: zandpaden krijgen een halfverharding, halfverharde paden een gesloten verharding. Intensief gebruik, arbo-eisen, onderhoudslast en toegankelijkheid voor mindervaliden zijn de (vaak begrijpelijk) redenen hiervoor. Gevolg is wel een wat eenvormig beeld door heel Nederland, niet gebonden aan de plaatselijke historische ontwikkeling.

Wij zoeken historische informatie uit bronnen als bestekken, afbeeldingen of literatuur over de afwerking (eventueel de breedte, maar niet het verloop) van paden. Hoe werd het pad opgebouwd, met welke toplaag afgewerkt en is er een kantopsluiting? Kwamen materialen van ver, of van dichtbij? Was het materiaal een pragmatische keus, of is er sprake van een conceptuele keus bijvoorbeeld gerelateerd aan de ontwerpstijl? Is er meer bekend over het onverharde (zand-) pad: pragmatische of wellicht ook conceptuele keus? Op deze site staat een  mooie vondst over het gebruik van ‘kif’, mét de uitgebreide motivatie ervan (zie hier). Wellicht is er meer? We zijn heel benieuwd.

Mocht je zelf een overzichtslezing willen geven van maximaal een kwartier, of heel kort een casus belichten, neem dan ook contact op via n.lensvelt@cultureelerfgoed.nl

Namens de programmacommissie, Natascha Lensvelt

Driemonds gesigt van agteren over de groote kom naer het Huis (1719), Daniël Stopendael (Bron: Noord-Hollands Archief)

Op zoek naar een advertentie in Delpher bleef mijn oog hangen op ‘Konyneberg‘, een woord nog in mijn achterhoofd na een eerder bericht op deze website. Zoekend in de advertentie uit 1802 naar de locatie van die ‘Konyneberg‘ bleek het Driemond te zijn. Driemond is tuinhistorisch bekend van de serie in de De Zegepralende Vecht (1719) en als herkomstlocatie voor de fonteingroep op Frankendael (Amsterdam). Een fonteingroep met de stroomgoden Poseidon (Gaasp) en Amphitrite (Gein), met er tussen een lierspelend jongetje (Smalweesp). Driemond was gelegen op de driesprong van de riviertjes Gaasp, Gein en Smalweesp bij het tegenwoordige dorp Driemond. Over de fonteingroep valt meer te lezen in Cascade Bulletin 2006-1.

Driemonds gesigt over de kom van het Huis naer agteren (1719), Daniël Stopendael (Bron: Noord-Hollands Archief)

Op de website van familie De Clercq staat de geschiedenis van Driemond. De geschiedenis op die site sluit eigenlijk af met de verkoop in 1770 van alles wat er op de buitenplaats stond. En de opmerking dat de buitenplaats in de negentiende eeuw werd gesloopt. Andere auteurs eindigen soortgelijk en een enkeling ziet de verkoop van 1770 zelfs als het einde.

Advertenties uit 1770 en 1802 brengen een en ander betreffende ‘1770’ gedetailleerder naar voren, met een vervolg. In 1770 werden in een andere advertentie ook ‘400 zwaare Ipen en Olmen boomen’ ter veiling aangeboden. Enige dagen later is er een volgend bericht waarin de veiling werd afgeblazen. Meestal was iets dergelijk gevolg van een onderhandse verkoop en vaak betekende het een voortbestaan van de buitenplaats. Dat voortbestaan wordt hier bevestigd door de advertentie uit 1802 en een niet gesigneerde, ongedateerde kaart met Driemond die ik niet eerder in publicaties tegenkwam. Hierop staan o.a. slingerbosjes; het geometrische Driemond is als het ware een volgende tuinhistorische fase ingegaan.

Uitsnede kaart met o.a. Driemond, ongedateerd, ongesigneerd (Bron: Stadsarchief Amsterdam)

Naast die kaart dus die toevallig gevonden advertentie: ‘Een capitaale plaisante en welgesitueerde hofstede, genaamd Drie-mond, met deszelfs hegt en sterke heeren-huizingen, tuinmaan-wooningen, stallingen voor 5 en 2 paarden, ruim koetshuis, tuinkamer, coupel, salonnen, collonade, Chineesche en andere bruggen, menagerie, vyvers, Carper-, Goudvisch- en Eenden-kommen, lootsen, stallingen voor hoornvee, 5 roeden hooiberg en verdere getimmerten, voorts extra groote laanen, boomgaarden, Engelsche slinger- en andere bosschen, groote moes- en broeituinen, karssen-bogaard, Konyneberg, berceaux, grasparrerre…’  Hoe mooi vullen advertentie en kaart elkaar aan!
Een half jaar later volgde weer een bericht, nu met een ‘publieke veilinge‘ van ‘een groote party opgaande Ipe- en Linde-boomen … mitsgaders een groote fraaije colomnade‘.

Dit moet de onttakeling van de buitenplaats Driemond zijn geweest. De OAT bij de kadastraal minuutplan uit 1818 vermeldt namelijk bij alle percelen ‘weiland’.
Jan Holwerda

Bingerden (Angerlo, ca. 1850) Bron: Gelders Archief

In de in het voorgaande bericht genoemde serie gescande foto’s uit het archief Huis Ruurlo zitten ook een stel daguerreotypen. Van die hele vroege foto’s, in dit archief vanaf 1845. Hier betreft het veelal portretten maar ook een daguerreotypie van Bingerden (Angerlo) en een van Twickel (Delden). Beide met ca. 1850 gedateerd.

Twickel (Delden, ca. 1850)  Bron: Gelders Archief

De kinderen Carel (1854-1931), Willem (1846-1918), Marie (1851-1925) en Justine (1844-1934) van Heeckeren van Kell vóór het kinderhuisje te Bingerden, ca. 1865 Bron: Gelders Archief

Dertien december j.l. kwam opnieuw een serie foto’s uit het archief Huis Ruurlo gescand ter beschikking via de beeldbank van het Gelders Archief. Dertien december kwam ook het derde nummer van Het Buiten uit, met o.a. een artikel over kinderspeelhuisjes van de hand van Christine Sinninghe Damsté-Hopperus Buma. Ze heeft ook een website over die speelhuisjes (zie ook weblog 18 juli 2013).
Zul je net zien duikt er in die nieuwe serie van Huis Ruurlo een nog onbekend (?) ‘kinderhuisje’ op, staande op Bingerden (Angerlo). Zoals vaker gezegd, lang leve de digitalisering.
Jan Holwerda

(OVERGENOMEN)
Het symposium Behoud Groen erfgoed op woensdagmiddag 15 januari 2020 bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in Amersfoort gaat over de instandhouding van bedreigde populaties van wilde bomen en struiken in Nederland.

Uit een onlangs met subsidie van de RCE opgesteld rapport blijkt dat de staat van de inheemse bomen en struiken in Nederland ronduit zorgwekkend is. De helft van de soorten is zeldzaam en in hun voortbestaan bedreigd. Toch wordt dit nauwelijks opgemerkt. Met dit symposium willen we de aandacht vestigen op de problemen, maar vooral ook de oplossingen in kaart brengen. Dat doen we graag samen met u op 15 januari!

Meer over het rapport Behoud groen erfgoed. Plan voor het behoud van bedreigde wilde bomen en struiken in Nederland is hier te vinden, net als de link naar de download.

Deelname is gratis, maar u moet zich wel aanmelden. U kunt zich inschrijven via dit formulier.

13.00 Inloop met koffie en thee
13.30 Welkom
13.35 Groen erfgoed en de RCE, Otto Brinkkemper (RCE)
13.40 Behoud van wilde bronpopulaties van inheemse bomen en struiken, Lodewijk van Kemenade (Landschapsbeheer Flevoland)
14.05 Wilde bomen en struiken; groen erfgoed van natuur en cultuurhistorie, Bert Maes (Ecologisch Adviesbureau Maes)
14.30 Genetische aspecten bij behoud van bronpopulaties van wilde bomen en struiken, Paul Copini (Centrum Genetische Bronnen)
14.55 Pauze
15.35 Door de bomen het bos zien, Lammert Kragt (Staatsbosbeheer) en René van Loon (Ecologisch Adviesbureau Van Loon)
16.00 Plenaire discussie over te nemen stappen
16.30 Afsluiting en netwerkborrel

Overhandiging van het eerste exemplaar van Tuingeschiedenis in Nederland III. Verdwenen tuinen (Foto: Kees Beelaerts van Blokland)

Donderdagmiddag waren vijftig Cascade donateurs te gast op Gunterstein. Na korte inleidende bijdragen werd het eerste exemplaar van Tuingeschiedenis in Nederland III. Verdwenen tuinen, onder toeziend oog van Margaretha Poulle en haar neefje Pieter, overhandigd aan onze gastvrouw Bertien Quarles van Ufford.
Hier is alles over het boek te vinden en hier valt het te bestellen.
(donateurs die niet aanwezig waren wordt een exemplaar toegezonden).

De opgeblazen binnenrijen van de Middachtenallee, tussen de oprijlaan en de zijweg naar de moestuin (16 april 1945, bron: beeldbankwo2.nl)

Het verhaal van het opblazen van een deel van de bomen van de Middachterallee aan het einde van WO II kende ik wel. Na de foto’s als in dit bericht nog even gezocht.

Op 5 april 1945 werden beide binnenrijen tussen oprijlaan en zijweg naar de moestuin opgeblazen, om de weg voor oprukkende geallieerden te versperren heette het. Vanaf 10 april werd ook de zuidelijke buitenrij tussen De Steeg en de oprijlaan opgeblazen (‘vernielzucht’).
In de winter van 1945-1946 volgde op last van Staatsbosbeheer verder velling in het opgeblazen deel en een jaar later kap van nog meer bomen.
Jan Holwerda

De opgeblazen zuidelijke buitenrij van de Middachtenallee, tussen De Steeg en de oprijlaan (16 april 1945, bron: beeldbankwo2.nl)

De Middachtenallee deels zonder bomen, tussen De Steeg en de oprijlaan, na na-oorlogse kap (1947, bron: beeldbankwo2.nl)

Achterzijde Huis Ter Wegen (1881/eind 19e eeuw) (Bron: Hein Krantz)

In deze reactie sprak Hein K. over een foto van Huis ter Wegen in zijn bezit en vroeg Carla O. hierom / om mogelijkheid van publicatie. Hein stuurde de foto (hierboven).
De foto was ondersteboven ingeplakt, dus de weerspiegeling in het water stond boven het huis. Vandaar de eerdere reactie ‘beetje onscherp’.

Hein schrijft: ‘… de foto uit het fotoboek van mijn grootvader. Je ziet dat de tekst ondersteboven aan de bovenkant staat [heeft de webmaster weggeknipt]. Dat komt omdat mijn grootvader de foto op z’n kop heeft ingeplakt. De tekst is “Achterzijde van Huys ter Weegen te Sassenheim. Eigendom van van C.H. Krantz voordat hij huwde. Bestaat niet meer.” C.H. Krantz is zijn vader en die huwde in 1883, 2 jaar later werd mijn grootvader geboren. Ik heb erbij geschreven dat de foto uit 1881 is, maar ik weet niet meer waarom. Misschien omdat ik vond dat de beplanting wat lager is dan volgens de plaat van Lutgers van 1885.’

Als je de achterkant hebt gezien wil je de voorkant natuurlijk ook zien. Erfgoed Leiden en omstreken weet een foto te bieden.
En omdat ze zo mooi en in kleur zijn ook nog twee aquarellen met het huis van de hand van Lutgers.

Voorzijde Huis Ter Wegen (1881/eind 19e eeuw) (Bron: Erfgoed Leiden en omstreken)

Voorzijde Huis Ter Wegen (1855), Petrus Josephus Lutgers (Bron: Erfgoed Leiden en omstreken)

Achterzijde Huis Ter Wegen (1855), Petrus Josephus Lutgers (Bron: Erfgoed Leiden en omstreken)